P1070329
n owo po mm doptść nie chciał Sk D*. 574. „Nikt nie mógł bw-p,^ chodzić po tle kościelnym. Iw siane było krwią . Jor Zb 172. L), « Ufc zn4CJjrnj« dno piec* (..Chłopi. kiedy łm równać tło w piecach 1 n* * ,kjich trzeba. zaraz do dachówek się rzucają". Switk Bud 89. L). wTy‘ r^.dku zminnv częściowej oba znaczenia — zakresowe szerszo i wę*hz,, bvwaja realizowane oboczme. Jest to nn ogół stan przejściowy. atopnioWf biwo m utrwala się w obiegu Jedno tylko z nich. zwykle nowe. bard?,, ekspansywne Zdarza się Jednak, że proces generalizacji nie doprowadź do trwałych rezultatów; znaczenia powstałe w Jego wyniku zanikaj,, mla. nowńcie po krótkim okresie współistnienia z treści,, wyspecjalizowaną Innowacjami semantycznymi były w XVI w uogólnione znaczenia rzo. czo wnika gospoda dom zajezdny 4, mianowicie 'siedlisko (..Gospodo zł<* Ci. zdrad, oszukania, gdzież twój bieg wyprostuję*’ Grabów. Set pjy. si Sz). schronienie, ostoja' („Panie. go?ę>odq ty naszą byłeś od rodu do rodu". Budn. Pft 90. 1 L; ..Siedzieli tamo pnsez noc. bo im ono drzewo dało g<* podę ( )**. Rozm 84. Sł Stp.), gościna* (..Był gospodą u zacnych szlaeh-cianek". Birk Dom 70; „Przyjechawszy, u przyjaciółki gospodą stanęła'1. Warg Wal. 129). opieka4 („Zbójcę jęli Józefa i Marię i tez z dzieciątke*™, a zlitowawszy się nad nimi. przyjęli Je w gospodę swoją *. Rozm 85. Sł Stp). Żadne z tych znaczeń nie przetrwało — Jak się wydaje — do wieku XVIII.
Nu zachował się też uogólniony odcień znaczeniowy rzeczownika u>oj-sko tłum, gromudo, wielka masa czego* ..W saraju jest wojsko dam najwyborniejszych" Kłok Turk 47. L — lub typowe dla polszczyzny szesna* towiecznej znaczeni,* wyrazu chłop 'człowiek podległy, zależny, sługa, poddany’, („Chłop domowy" Rej. Zwierz. 129; „chłopy albo sługi' Biel Kron. 6; „Chocio to Jest mołdawski, chocia wałaski wojewoda, tedy chłop mój jest i mnie dani doje". Metr. Kor. 46/46 v, Sł. Sz).
Pora się zastanowić nad przyczynami procesu generalizacji Jej za .ad-mczym podłożem nyv>i*w/wb[* ramiennggo użycia nazwy ogólniejszej i szczegółowej Mechanizm generalizacji polega na tym, że nazwa grupy d« sygr.atów najbardziej charakterystycznych dla większej klasy przedmiotów zostaje zastosowana jako nazwa całej tej klasy Pieniądz oznacza! niegdyś drobną monetę miedzianą, potem środek płatniczy w ogóle; rok — termin sadowy, kadencję sądową*5, następnie — okres między posiedzeniami sądu, wreszcie — najogólniej — okres dwunastu miesięcy. Oba znaczenia wyjściowe i rozszerzone — przez pewien czas realizowano oboczme, nawet w tej samej wypowiedzi: „Trzy razy w roku mają il<
4 Nie była to także pierwotna treić togo wyrazu. Francuzek Sławski (SE) u oznaczenie miejsca* rozwinęło się wtórnie i tre(k:l kolektywnej (por. poipotU '• pan ).
• ,.N'a rok naznaczony przez sędziego stanął". Szczerb Sax. 320. L; „Gdyby oskar-/‘•uy rzeki, ze mu o to me Jest rok albo termin przedtem oznaczon, rna inu *i <lo bliższego sądu odłożono" ibid. 10. L.
roki zlrmakic aądzlć" Herb Stat 420; „Sędzia most kilkakrotf roki «ądn<
do roku". Rej. 7.wlcrr. 94b, L,
Niekiedy tylko znaczeni* strukturalni wyrazu, dziś jut /.:< rrl \ na oy/J nie uświadamiane przez mówiących, świadczy o tym. u- był on kiedy* nazwij o szczcgółowazej treści Jak piaze Witold borocz*w«ki (Język 7 7 Jp£a, 233), przymiotnik «l»ixzny znaczył pierwotni#* ‘zasługujący r.a słuchani*’ . potem Ink/*- zasługujący nn oglądanie* (słuszny u-rtw; ■
'zasługujący z różnych wzglądów na aprobat*}' W tym znaczeniu o bardzo rozległym zakresie (rozlegle jazym niż ten, który Jest w«.p6łcz#śn • wfaw i-wy wyrazowi), zachował sir; przymiotnik alunny co najmniej do połowy XIX w Oto kilka przykładów Ilustrujących odmienno* jego dawniejszych użyć w stosunku do dzisiejszego uzusu „Ni# daj mi ubóstwa bogactwa, ale daj mi słuszne pożywienie". Radź. Prov 50,8 (,.w sam raz" — wyjaśnia Linde). „Prośby nasze słusznego czasu będą wysłuchane". Birk Kant Cb, L. we właściwym czasie'. „Kawula; m# woji/.; swemu miejsce naznaczyć ł nn miejscu ku tej sprawie słusznym namiot rozbić”. Herb. Stat. 185, L. na miejscu do tego -łtor.ownyrn .Wyprawili do niego poselstwo now*-, złożone z co najsłuszniejszych Turków belgradzkich" Jeż, WD 232 z co najznakomitszych' „Ożenił mc w Przemyślu / . _ i był słusznym mieszczaninem" Łu* Pnm. 27. Dor szanowanym
W wieku XX ten rozległy zakres wyrazu w znaczeniu dobry na U zy.y . uległ częściowemu ograniczeniu Dziś aluzzny znaczy 'zasługujący r.s aprobatę intelektualną, logicznie uzasadniony (słuszny pogląd, »łu*ru* 'ton‘"
u?i#fco). _
Podobnie jak zwężenia — gencralizacje *ą świadectw* m rozwoju zdolności poznawczych człowieka Ukazują bowiem, jak stopniowo doskonali Się umiejętność myślenia abstrakcyjnego, uogólniania cech właściwych^ konkretnym zjuwiskom. dopatrywania . podobi*
określić wspólną nazwą Ów j>p- 1 rębnia nia ogólnych klas poj&to-J
wych prześledźmy na podstawie ewolucji semantycznej wyrazu naród W swym użyciu przedmiotowym •. odpowiadającym znaczeniu strukturalnemu 'to. co się narodziło', był on początkowo synonimem wyrazów ród, rodzina („Naród nasz albo familia”. Herb Stat 5; ..Edward, król duński, matki swej naród do książąt polskich przyuczał" Krom 232. LI; treść ta była Jeszcze żywa w XIX w („Uważał siebie jako głowę nad całym narodem Kmitów". Kaczk. Olbracht II. 56. Dor.) Stopniowo nazw.; tę zaczyna się stosować w odniesieniu do innych, liczebnieJ*zych i rozwiązanych już wspólnotą krwi zespołów ludzkich, występuje więc * np. w znaczeniu 'płeć' (może tylko w kontekstach męski naród. -en*
• Naród mml bowiem laku u^czanU wy/mołewwon%™}uZL* np. ..Nic wybrano prostego narodu człowieka za pana Biel 10 Aganmam.
sycylijski, był zduńskiego narodu* Werew Kog. W. U e
Wyszukiwarka