P1070330
p,,™ żeński .U.ród kamienia miotan.em wzbudzał,-. B,,, P°rtjTk«.l król abv każde dziecię, które się urodz1 w m(!łkl SVf ^%iel Hist 28. L). generacja* (..Od naroda do naród. p,,w. n,ród- ““i! n <18 90 SI stp z pokolenia na pokolenie ) , wrr,„„. ^^repYerentuJaeym największy stopień uogólnienia. bliskim wsp*.
"^ebi“-J analogiczny m.al proce* generał,zacj, treści wyrazu rod*,, oznaczał on równie* ród (..Z Palemonem były cztery rod*,,,. ^Tfam.lie rzymskie". Strvjk 57. L). pokolenie (..Wszystkich rodzajów ’ .! k11o D»w,d. rodzajów czternaście". 1 Leop Math l. „.
°i W rodzaj będziemy chwałę twoją objawiać" Wróbl 193. L),
-Z rod‘Mla x,v w Nie bvła wolna od kokieterii, tak jak całv
Saj^edneści" Sum L Dzieła 1. 3. Dor ,. aby wreszcie uatabilizow* sie w ogólnym, abstrakcyjnym znaczeniu typ. odmiana
Właśnie w drodze general.zacj, z wyrazów pierwotnie konkre nych. od-nozacych się do realiów życia codziennego, powstała znaczna liczba ter-mmów intelektualnych. Dobry przykład takich przeobrażeń słów bytowych mogą stanowić losy wyrazu ojczyzno Początkowo oznaczał on sukcesję, spadek po ojcu. a zatem pewne wartość, materialne, zwłaszcza no,^ Tak właśnie interpretował znaczenie wyrazu Łukasz Górnicki W Dworzaninie ..Ojczyzna częściej się rozumie to. co gruntu komu oc,« zostawił" Dopiero w XVIII w. na plan pierwszy wysuwają się momenty pozamatenalne. emocjonalno-etyczne owego dziedzictwa i one staną się
dominantą nowego znaczenia: kraj ojców
Tak, konkretny, przestrzenny punkt wyjścia mają tez abstrakta dziedzina i domena Dziedzina oznaczała własność dziada, a więc sukcesję, spadek, przede wszystkim w postać, posiadłości ziemskiej Stopniowo dziedzino zaczyna być używana poza tym zakresem, jako ogólna nazwa wsi. posiadłości wiejskiej, niezależnie od tego. czy obszar ten był czyimś dziedzictwem, czy tez nic (np „Wilk na dziedzinie nie szkodzi Ry^ Ad. 2. L. wilk nie robi szkód we wsi"). Proces generalizacji postępował jedna nadal i z kolei dziedzina utrwaliła się w znaczeniu dowolny teren, np w,es. pastwisko. kTaj. kraina' („Na dobrą paszę, gdzie lepsza dziedzina, płynie gadzina" Klon. FUs F. 2v, Sł. Sz). także kraj ojczysty (..Bom ja też prosty Polak nigdziej nie jeżdżając. tum się pasł na dziedzinie ja o
lecie zając”. Rej. Zwierc. 240v, Sł. Sz).
Rozwój nazwy dziedzina przebiegał więc do pewnego momentu pa klnie z ewolucją semantyczną wyrazu ojczyzna. Następnie jednak t t
' Stosowniejsze s* wydaje określenie treici „bluka w^półciesnej" nu JL x* współczesną", bo stancy zakres nazwy w znaczeniu o^oł ludzi zwiątau\ notą Językową, kulturalną i terytorialną' odpowiada łącznemu n»Kre>u . wyrazów współczesnych: naród i norodowoiC.
rzeczownika driedrwa przybrała charakter Jeszcze bardziej abstrakcyjny.
W konstrukcjach dopełniaczowych typu dziadziny miasta <Mącz 349 d.
Sł Sz). dziedzina gruntów, dziedzina wri ukształtowało się kolejne, bardziej uogólnione znaczenie obszar’, ktorego zakres objął me tylko rrłacy konkretne, przestrzenne, ale i abstrakcyjne, intelektualne (dziedzina zoia-terexouxiń, badan itp.). Analogiczny obocznością treści charakteryzował się zapożyczony wyraz domena ; wielka własność ziemska, państwowa lub magnacka' (..Domeny (...) były w Prusach zawsze wydzierżawiane"
Bujak Społ. 120, Dor.) — i 'typowy zakres czyjegoś działania’ ( .Ruch Jako główna domena kina”. Irzyk. Muza 118, Dor.).
Podwalina miała do niedawna konkretne, fizyczne znaczenie fundament. podstawo budynku’. Linde daje następującą definicję tego wyrazu ..podeszwa w budowaniu, przycieś" Wprawdzie słowniki wspołczesr.* co języka polskiego w dalszym ciągu rejestrują tę wyspecjalizowaną techniczną treść, nie ulega jednak wątpliwości, że na plan pierwszy wysunęło się dziś zdecydowanie uogólnione, intelektualne znaczenie podstawa, grunt czego’ (podwalina potęgi, przyjaźni itp.). ' '
Szczegółowe przyczyny generalizaćji są w zasadzie takie same. jak czynniki sprawcze zwęzeń. Na przykład zatarcie wyrazistości budowy słowotwórczej wyrazu zwykle prgSCijki do łefc° specjalizacji w z kilku możliwych poprzednio odcieni semantycznych, ale może tez spowodować rozszerzenie"jego zakresu poza granice wyznaczane kiedyś praez znaczenie strukturalne. Strzelac znaczyło pierwotnie miotać straty (z łuku, kuszy)’, potem 'miotać pociski w ogóle*. Zasmolić — to historycznie ‘pokryć smołą, zabrudzić smołą’, następnie zas 'intensywni za-brudzić dowolną substancją*. Podobnie wy razy przejęte z języków obcych są podatne na oba procesy: zarówno na zwężenie, jak i na rozszerzeni Zwykle pożyczki podlegające generalizacji funkcjonują najpierw w :sferze leksyki terminologicznej, a znaczenie uogólnione zyskują po pnemkmąaa do słownictwa ogólnonarodowego Potwierdza się zatem anahrow^y przez Meiilcta mechanizm wędrówek wyrazów z języka środowa.-wgo do ogólnego i jego wpływ na kierunek zmian semantycznych A oto pokłady akcja, zapewne szesnastowieczna pożyczka z łaciny, była ptirł^* używana jako termin prawniczy, oznaczała spór **<>*?' pCOWV wniesienie sprawy przed sąd. skargę, np. . Miał *. ? „
kowskimi. gdzie mu szło o garło". Góm Dworz. R. Sv. od każdego, kto jedno chce takiemu akcją uc^njc Sarn. słuchawszv akcjej powodowej strony (...) ibid.. Sł. ■ < ‘ .
zyskał jeszcze jeden odcień wyspecjalizowany- gra aktora. np Akcia czyli udawanie, upiększa, wzmacnia i ożycia mowę Kopć. Gram. 3 53; „Radził, zęby Sie mówca w zwierciadle przypatrywał akcj
Wyszukiwarka