P1070338
Ob. przymiotniki oznaczały do n,o<l.wna «*_
tifnyzł P"rt"ml/ ’7^,nn. W,f>U,.lV )«rt w .łowniku l..ndc-Ro tr.Vlo_
. hy konkrrtnr. PumcMTtomy nnłrałowu mzno«q,« .w; (po, ..<*>.
w«iv Jako ^'“^ . winrnh™ k,«m.U" Otw. Ow 383. L.) » pn.
«* .podkorn w/"l« *. luł prry ric-mi-. np „Spartańczycy ,6wno z p,,.
,,„my «a* znarrył "»«•£ P . K.rp yj,b I. 101; „Na wierzchołku
nomym robak poziomy ' Nieme Bajki 277. Dor Waru
topoli ^Wkt,lir 'u, ow.1. kiedy* ponkt wy)*cia znaczem. przenołn**,
dodał1. *< '» ,r,7 „„locgo Klanu, plebej.ki': „K.*dr by najpozicmiz,,.
Imago ntt w .prawach krajowych " Syrok Ul III.
indywiduum brało *>
182. Dor. manWcznctto „od konkre tu do abstraktu" jest chy-
Ku-runek rozwoju ■» * w ,mjBna< h znaczeniowych czasowników
ba najobficiej wru. „uny emocjonalne w wie>k»zn-
ZwJaazcza czasowniki zachwydt znaczyło np uchwycić. por-
tet stanowili zatarte me a . ' zachwycić. tarRali ro”. Skar-
- * -* **■**•.
Odym. dw. 2 N n 2. L.
Napawać (ttę) — to z historycznego punktu widzenia forma wielokrotna od czasownika napoić; tylko takie użycie wyrazu notuje Słownik Staropolski, a i u Lindego j« st on interpretowany w ten sam sposób i zilu-stmu-niiy przykładem: „Przy napawaniu kom utarczkę mieli”. Warg. Cez. 120 Jeszcze w połowic XIX w wyraz w dalszym ciągu pojawia się w zastosowaniach konkretnych (por u Słowackiego: „Tam Zaporożec napawa konta" Potni 1, 69. Dor.). Jednocześnie od XVI w. rozwija się w nim odcień juz nie lak bezpośrednio motywowany treścią czasownika napoić, mianowicie 'nasycić, nasączyć*: „Lampa napawa knot oliwnym sokiem”. Groch W 138 „Deszcz napawa ziemię i czyni ją płodną”. Budn. Jez. 55. 10. I. To właśnie znaczenie stanowiło podstawę przesunięcia ku treści abstrakcyjnej 'napełnić, przejąć jakimś uczuciem' („Tam się obłudy duchem napawają" Kurp 1, 45. L), która — w zwężonym nieco zakresie — przetrwała do czasów nam współczesnych (np. napawać radością, zachwytem.
łękiem, bólem Itp ),
Pod nu; i. miało dawniej znaczenie podpalić* („Kościół ogniem podniecili. że zgorzał" Sk. Dz. 321, L) i naw< t w u/yi i.n ii przenośnych było początkowo wyraziście motywowane przez tę treść- („Częstokroć mała liczba
*ly. pot JaŁtLS? ,,rłfrtr5fnn' punki wyjścia ma przymiotnik podnk>-
im k0’c“,, lckk"'' Kre™« Lis4-v "•
Mrsuiyl"* jśilu. 7 konkre,l>yni wy .ttj|xłwal takte pochodm naciowni*
w * '•“'impJaCSŁ r^mTmTi^mm'y "a moriu' m 0t*
podniecała krwaw, rewolucje *. Gaz Nar. 1. 177. L”. Podobny typ Aoja-rzeń *tał *ię punktem wyjścia współczesnej treści czasownika polać (miło-%rią. r-hęc*q zemity lip ), Lindę na pierwszym miejscu wymienia odcień dosłowny płonić , ilustrując jego realizacją własnymi przykładami pała o^łe»i, poła piec. Użycia tego typu nie aą zresztą rzadkością nawet w połowie XIX w ; Goszczyński pisze na przykład: ..Nie opodal «?.umiała Białka. przed nami pałało ognisko *. Pow. 201. Dor.
Obrazić i przerazić łączył kiedyś przejrzysty związek motywacyjny 7. podstawą razić uderzać’. Odpowiednio do niego wyraz obrazić miał treść ranić, kaleczyć którą jako podstawową wymienia Linde (por. ..Jeśliby pies kogo na ulicy obraził, a obrażony psa tego zabił Sax Tyt. 1B8; ..Kto komu obrazi żrzebca. ma za niego płacić pięć grzywien”.
Tarn. Ust. 142. L). Żywą przenośność zachowywał wyraz do schyłku XIX w.; por. ..Konik uszy wrzaskliwym ćwierkaniem obraża”. Zab. X/1 1775. s. 191; ,,Dzień dobry, już obraża światłość twe źrenice”. Mick. Son. 173.
Dor. Ostatnim refleksem tradycyjnego znaczenia konkretnego jest użycie rzeczownika obrażenia uszkodzenie ciała na skutek wypadku'.
Przerazić z kolei znaczyło przeszyć, przebić na wylot’ („Naprzód pana zabił, potem sam siebie na obie strony przeraził”. Górn. Sen. 187, L). Ta treść charakteryzowała też czasownik w kontekstach przerazić uszy, przerazić oczy („Jego stęki i słowa przerażały uszy”. Przyb. Ab 108; „Skażone to są oczy. które biała szata przeraża”. Pilch. Sen. gn 234. L). Znaczenie wtórne. odnoszące się już do sfery doznań emocjonalnych, miało początkowo zakres bardzo szeroki; w XVIII w. pisano np. „Laską jego przerażony płakał i ręce całował skruszony”. Jabł. Ez. C 3. L.. wzruszony. wstrząśnięty; jeszcze u schyłku XIX w. Prus zastosuje wyraz w tej ogólnej treści: „Zdarzvł się nadzwyczajny fakt. który przeraził miasto niewymownym smutkiem”. Kron. V. 269. Dor. Specjalizacja wyraj* w znaczeniu 'przejąć lękiem' wydaje się więc procesem, który zaszedł w ciąg
ostatnich kilkudziesięciu lat. któreao
Pozostał natom.ast przy treści ogólniejsze, czasown.k pr«»c. któreg ewolucja przebiegała przez pewien czas paralclme do rozwoju setna >
Tre* konkretna mml w *V1..' XVII ^ ««“
- olS^ku' * -op. Uv». ,
14. L. w » tuiKriwu derywatom czasownika: rzeczownikowi
“ Znaczenie konkretne było lei wto rozpalonej «yny. a
obraza » przymiotnikowi obrożlncy. P- •• n,.iczcił»u używał rzeczownika
obrazy niTodmeiir. Sk. Dą M». obraia'. Ba...
obraca Jeszcze Słowacki: .£*<}** ** , (również w użyciach przenośnych). ,J-u •
O broi i rwy znaczył 'raniący. ^lactący uviu mdzkicli. uUtrojww
Wyszukiwarka