P1070342
, VIV w wvm« bydło występuj.- tok/.- w znaczeniu »konkr,.,y_ mZlt majętność' („Posttwlł ji k.Mędzcm wszego hydln „WZ£ rr.Sfo P»H- Puławski w tym samym fragmcnc,,. m„ "
M SI stp) > W J«*R0 odcieniu zwężonym trzoda’ ,
panrtwa **«« ■ m<?M wykupiła i bydło z swego domu z Wo),,?.
btochna dwdaK ^ ] Wfl stppp VIII nr 9489. Sł Stp.)
*Pnww starem jest także konkretyzacja wyrazu pocze, J*gn ro, .^Xnv dokonywał się od znaczenu. Uczenie obrachunek („Pr,,,,!
” lud że będę widział poczet ludu Budn 2 Sam 42. 2. L), popn,., skonkretyzowaną 'rezultat liczenia, liczba („Nieprzyjaciel,. (
p—-”• ■* •* *• "i™”- w
„ u, liro wartego zespół ludzi o określonej liczebności, zgromadzenie ,..Zgro. madzcnie duUcij.n za poczet głupich było poczytywane . Bals Nledz ™u L, Dzisiejsza, jeszcze węższa zakresów,, trosć orszak. świt, ukształtowała się zapewne w związkach typu poczet sług.
Wcześnie także nastąpiło utrwalenie się wyrazu opo, w treści przed-miotowej skoro odcień opilstwo, pijaństwo’ Linde oznacza jako prze-s tarzały (por Abv ze zbytecznego opoju w choroby żołnierze mc za pa-dali ” Krom 453 L) Za archaiczne uważa także słownikarz czynnościowe znaczenie wyrazu sieczka („Pierwej tam będzie okrutna sieczka aniżeli koronacja królewska". Orzech, Qu. 158).
Natomiast liczne przesunięcia tego rodzaju dokonały się stosunkowo niedawno, na przełomie wieków XVIII i XIX lub XIX i XX Na przykład rzeczownik strzelbo, o tradycyjnym znaczeniu strzelanie strzelanina' ( Strzelba gęsto szła na oblężonych". Biel. 81; „Z dział strzelba długo trwała” Stryjk. Henr C. L). mógł być w mm użyty jeszcze w XIX w. Jeż pisze na przykład: „Plan jego był następujący: strzelbą opanować obóz". WD 182). Po konkretyzacji wyraz zyska! początkow-o znaczenie kolektywne wszystko to, co strzela, zbiór brom : „Mała strzelba rusznice i muszkiety; wielka działa, armaty Arche! 61, „Zwieziono działa i inszą strzelbę ku zbijaniu murów". Baz. Sk. 164, L. Na przełomie XVIII i XIX w , jak wynika ze świadectwa Lindego, wyraz oznacza! juz konkretny egzemplarz uzbrojenia, ale nadal miał zakres szerszy niż dziś, odnosił się bowiem do „fuzji, rusznic, dział, armat (L), a nie tylko broni myśliwskiej.
Analogiczny przebieg miała ewolucja znaczeniowa wyrazu rzezba. o* ezatkowo był on używany jako nazwa czynności, np. „Fidiasz, sła^n> w kamiennej rzeźbie artysta**. Mon. 71. 886, L. Szczególnie często po sługiwano się tym wyrazem w wyspecjalizowanym odcieniu zabijana rzeź. mord' (..Ofiara u nich zawisła na rzeźbie baranów". Kłok. Turk. 1 • . Człek się na śmierć nie rodził, dla rzeźby swych braci’*. Zab. 12, 175. ' Przejście do treści współczesnej dokonało się zapewne znów' za P°^rŁ
ite
nłctwem znaczeniu zbiorowego; por ..Rzeźba l malarstwo zdobiły pokoik"
Ntemc. Król 4. 101. Dor.
Okaz był w XVIII w. formacją o trości czynnościowej okazywanie, ujawnianie": ..Koniec zimy strawili na okazach grzeczności” Węg, Mam,
3, 81; ,.£‘ by ich okazem potęgi ustraszyl, nakazał przo iwko mm (. ) wy-prowę”- Nar. Hist. 3. 314, l,. Punktem wyjścia współczesnego znaczenia eksponat był Jednak inny, bardziej wyspecjalizowany odcień znaczeniowy, mianowicie pokaz, demonstrowanie czego’, np. „Król oglądnąwszy wojsko, prowadził Je pod Borysów, a tam drugi raz był okaz". Biel Kr 472.
W funkcji nazw czynności występowały też do schyłku XIX w. rzeczowniki postrach, pieczywo, potrzask i pojazd.
Postrach był synonimem straszenia („Wszystkie postrachy Wc. Pana nic nie pomogą". Teat. 7. 89, L) lub strachu, przerażenia („Echo. które dusz*? jego napełniało czymeś na kształt postrachu0. Jeż. WD 201). Zna-(zenie to dzisiaj ma charakter frazeologicznie związany, żyje w kilku zaledwie związkach (siać postrach, postrach padł na kogo. wystrzelić dla postrachu), na plan pierwszy wysunęła się natomiast treść skonkntyzo-., an0 to. co straszy’, np. „Matematyk był postrachem całej szkoły' Pieczywo stanowiło nazwę samego procesu pieczenia (..Kręciły «ę 1 oło pieczywa bułek". Krasz. Latarń. 11. 50; „Do pieczywa chleba żwawo «e zabrały”. Wójc. Klechdy It. 9. Dor.). Potrzask oznaczał odgłos trzas-n ccia („Mocne potrzaski z bicza" Skarb Pam 105. Dor.), a poyizd -azdę podróż. To znaczenie w słowniku Lindego Jest wymienione J
-■szsgsrjsz ,...... r.
. iMto’. »P « Po~MP »«'• > — »
siekli”. Arg. 203. L. inności sorowadza się zwy-
O Ile konkretyzacja pierwotnych } pojazd). reki.. do utrwalenia w nich znaczcn w? ig. ^j wł0sło > rzadko
,-ultatu działania' (pieczywo siecz jinelba). o tyle dla
natomiast daje w efekcie ode,en *°^™yJ^owym -bycie jakim
ITCiT ki^n'=e trunek rozwoju semantyczny J«t naj-bardziej charakterystyczny. . . właśnie definiuje ten
•.wraz
^“^stłjss rst -—-
i er,
Wyszukiwarka