P1070351

ogólniejszy 'wywołujący wrażenie (także przyjemne)*. _nio tylko _Wyw lująry ból. przykrość'; Zimorowić* pisał np. ..Twoje oczy skromne. _n L cif dotkliwe**, Siei 326. L

Katom faul wyszły z obiegu wszystkie odcienie znaczenia biernego tak który może być dotknięty', np treść sprawdzalny, dostępny poznaj zmysłowemu’: ..Bez otworzystych i dotkliwych dowodów wierzyć Urn! nic maja" Smalc. 43; ..Po zmartwychwstaniu ciała nasze niedotkliwr, wiatr być by miały**. Sk. Dz. 580); nietknięty, dziewiczy' („Niedotklłw,. panieńskie łoże**. Łącz. Zw. 30); obraźliwy. urażliwy* („W punkcie honoru niedotkJiwy. Papr. W 1. 346) i wrejccie wTazliwy, czuły' („Domyślam się. ro czuje dotkliwa dusza”. Teat. 6 b. 50. L).

Do XV^rIII w. sporny znaczył przede wszystkim spierający się. kłótliwy swarliwy’ (..Karz dzieci, aby snadż potem jako nie karani nie sprzeciwiali się a sporni nie byli”. Glicz. Wych. E 6b; „Ja, nie chcąc być spornym, ze-zwalam na to**. Twórz. Wiccz. 27. L). Linde notuje wprawdzie odcień bierny będący przedmiotem sporu', ale nie podaje ani jednego przykładu takiego użycia wyrazu; treść tę zatem musiano realizować bardzo rzadko lub może nic miała ona Jeszcze zbyt długich tradycji.

W tekstach szesnasto wiecznych przymiotniki żądny, żądli wy występują nie tylko w’ znaczeniu czynnym żądający*, ale są też semantycznymi równoważnikami imiesłowu biernego pożądany, np. „Czas ten żądny od Boga y nieba do zachowania wolności naszych zesłany, mimo się puszczacie". Janusz Oksz B 3 b; „Nauki Pana są żądli we nad złoto”. Wróbl. 41. L.

Znaczeni! bierne (z odcieniem potencjalnym) ma również w tym okresie formacja straszliwy, według Lindego taki, którego łacno przestraszyć, płochliwy* („On. będąc straszliwy, zląkł się, a w tym strachu umarł”. Biel $w 142. b. L). Dziś straszliwy — to właśnie 'straszący, wzbudzający strach Przeciwnie — przymiotnik wąipliwy, współcześnie używany w znaczeniu laki. o którym się wątpi*, znaczył też kiedyś 'wątpiący'; por. u Knapiusza: ..Wątpliwego łacno nakierować”.

Jednym / najwcześniejszych przesunięć w zakresie znaczenia strony był zanik treści czynnej przymiotnika luby taki, który coś lubi'; użycia takie notują jedynie najstarsze teksty polszczyzny; por. „Lub jeśm był w prawdzie twojej' Pu. Puł. 25, 3, Sł. Stp.

B-rdzo rzadko w przymiotnikach występuje innego rodzaju chwiejność w zakresie kategorii strony, mianowicie współistnienie treści czynnej i zwrotnej, np, pożywny pokarm żywiący kogoś* i „pożywne gawrony • Barn*; J 2. L. żywiące się, żarłoczne’, omylny mylący kogoś' („Przyja* < 4<-i omylny" Rej Zw. 91 b, L fałszywy*j — i mylący się’ (Człowiek jest omylny).

Zmiany znaczenia w zakresie kategorii strony, zjawisko typowe dla przymiotników, trafiają stę sporadycznie — jak Już o tym była mowa

tac

„ innych klasach wyrazów. SpośrAd rzeczowników podlej, im przede _tt<ystkim formacje- odczasownikowe. Mtfońuk. który m. dziś marzcie _t7.vnno (miłośnik muzyki pmcożiwj), w .UropoUr-czyżnic wytąpmwł _7AVykle właśnie w umyciach biernych ten. któr«*go ktoś miłuj*'; przy-pomnijmy chociażby fragment modlitwy z ModUtcumflca Nmtoojfcfc ..Miłośniku mój. nie raczyć mnie opuścić". HO. Sł Stp. W zwązonym nieco zakresie — kochanek, wybraniec' — wyraz zachował pełnij żywotności •eszcze w wieku XVII, np. ,,Ja bym chciała, by miłośnik mój żył w najdłuższe lote". Otw. Ow. 123. L.

Za przykład przeobraże ń kategorii strony w czasownikach mogą por-ł i-dzieje wyrazu doznać. Linde notuje go przede wszystkim w znaczeniu ,7\'nnym 'poznać do końca, gruntowniej dojść* — i ilustruje to uzyde • tatem: „Wicie umiał geometrii w domu, doznał jej w szkołach". Osa.

\V-.r. Była to w XVI w. podstawowa treść tego wyrazu, mająca liczn* .dmianki: 'poznać, upewnić sią, przekonać sią' („A iż prawdą mówią, do-i nsz tego z wierszyka". Bud. Bibl. c 2, Sł. Sz); rozpoznać, przemknąć Kogo. zdemaskować' („Przeto sią rozgniewał na żoną swoją Anastacją < \

• ją doznał w nierządnym chowaniu". Biel. Kron. 428, Sł. Sz); doswiad-_f poddać próbie' („Potwarzą i mączeniem doświadczamy go. abychmy doznali skromności jego". B.bl Radź. Sap. V19. SI. Sz.) i wreszcie ‘egzaminować kogo. sprawdzać czyje wiadomość.' UKiedy ^d°^^waJ w _nauce praw. na wszystko mu z pamięci odpowiadał . Sk Zyw -83^ Niektóre z tych odcieni, zwłaszcza najogólniejszy z ruch - doświadczyć, wypróbować^ — zachowały żywotność az do XIX w MicloewKzpi-1 np_

..Wybierz drugiego człowieka człowieka ^do™_B'^ ^ ^zesu-" każdej próbie tak zaufał, jak sam sobie Bali ał. Uor

„jęcie od znaczenia czynnego do receptywnego -^ konywalo się zapewne pod wpływem ^uzyW° “ _wodowal(1 określone cjach realnych, w których wypróbowanie ^ J*    ^j_ml0tu (por-

skutki - przyjemne lub przykre - «£**«gg    .M. Sł.

..W potrzebie - mówię - ^do7nat ,P *>. _ , doświadczyć uczucia

Sz. — ‘poznać i rozczarować się    poddać próbie kogo lub co

radości'). Taki synkretyzm treści    Jóre^wspólczesne zastoaowama

i odczuć co samemu' charakteryzuje    wiersza Leopold* Staffa,

wyrazu; jako przykład P«^c*myf«jme    _Jeg0 kruchości".

„Często dość' Zbadać szczęścia przyczynę. >

t-ssł : .jgŁtscrs

strony maję charakter•» ££*** skrajne. ^an^ⁿ‘^m^_c^niSch. W innych wypadkach zm.ana dominanty