P1070562

Kategoria zmian określonych wspólną nazwą ..przeniesienie- _nio zentuje się Jednolicie. Poza typami przeobrażeń niejako uniwersale.- _r obejmującymi różne klasy wyrazów (rzeczowniki. czasowniki, przym nik;; abstrakta. konkreta itp.), takimi jak metafora, w zakres przenir, . wchodzą też zmiany o znacznie mniejszym zasięgu, właściwe głównie u a nic innym rodzajom słów (np. metonimia — rzeczownikom konkretnvr synestezja i przesunięcie dominanty — przymiotnikom). Między wydalonymi w dziedzinie przeniesień kategoriami zmian brak Jednocześni, trej granicy: wieloetapowa metonimia zbliża się np. niekiedy do zjaw przesunięcia dominanty; nie odgraniczają się one także czasem zbyt wyraźnie od rezultatów procesu zwężenia itp.

Przeniesienia mają również niejednakowy przebieg: niektóre z nich s, przeobrażeniami stosunkowo prostymi, jednoetapowymi, o przejrzystym podłożu, na inne składa się seria zmian częściowych, z których każda nieznacznie tylko modyfikuje stan bezpośrednio ją poprzedzający; w sum, jednak mogą one doprowadzić do antonimiczności dwńch ogniw skrajnych znaczenia wyjściowego — i treści chronologicznie najpóźniejszej.

Mimo szczegółowych odrębności — wszystkie rodzaje przeniesień łączy pewna cecha wspólna: stanowią one zasadnicze źródło denominacji semantycznej, tj. wyzyskania istniejących już leksemów w funkcji nazw nowy* h realiów, są zatem — obok słowotwórstwa morfologicznego — podstaw -wym środkiem reprodukcji i rozszerzania systemu nominatywnego języka

MBRADACJA i melioracja ZNACZENIA WYRAZÓW

Od czasu pojawienia się pracy Karola Jaberga Pejorative Bećeutungs-entwicklung im Franzosisehen uwagę badaczy coraz częściej skupiła swoista grupa przeobrażeń znaczeniowych nie dających się ująć w tradycyjnym schemacie klasyfikacji logicznej.-Określano je nazwami .zmiany etyczne' , „pogorszenie* i „polepszenie" znaczenia itp. Do kategorii tej jednak zaliczano przykłady niejednorodne, co nawet dało powód do złośliwego nazwania jej „workiem", w którym się umieszcza wszystkie przykłady nie reprezentujące mechanizmu zwężenia, rozszerzenia i przeniesienia. Tymczasem wydzielenie takiej klasy zjawisk wydaje się przydatne w badaniach nad procesami zmienności znaczeniowej, bo zaliczane do niej tradycyjnie przykłady łączy istotnie pewna cecha wspólna; zmiany tego typu polegają na określonym przewartościowaniu wyrazów, na ich

„awansie” do sfery słownictwa starannego, wywołującego dodatnie reakcje emocjonalne — bądź przeciwnie, na ich degradacji, negatywnym nacechowaniu uczuciowym i stylistycznym. Wyraz będący dziś jaskrawym wulgaryzmem, nie używany publicznie, zastępowany eufemizmami typu cztery litery, był w staropolszczyżnie neutralną nazwą wydrążenia, dziupli. Jeszcze w XVI w. wariantu dup używano w dawnym znaczeniu: „Jama w ziemi albo dup w drzewie". Fal. Ziół. IV, 33c. SI. Sz.; ..We poiach spróchniały< h albo w dupioch”. ibid . 26 b. „w dupiu skalnym" Leop. Jer 13/4. Sł. Sz. itp. Przeciwnie — czasownik kumać ńę w jednym ze swych znaczeń był wyrazem obscenicznym (por. „Jednorożec na ów czas ■wojszczcje, gdy się z samicą swoją kuma' Birk. Chmiel. C b, L); dziś towarzysząc mu zabarwienie ujemne bardzo zbłaklo; jest to słowo potocz

ne, dosadne ale nie nieprzyzwoite.    .

Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego. ze Kategoria zmian określ nych nazwą „degradacji (pogorszenia)” i „melioracji (polepszenia) znaczeń obejmuje w istocie procesy o różnym mechanizmie.    .

Mekii dy Lu puji czysta ' zm.ana wartości emocjonalnej «“* *t>h*y-Bnej wyrazu, bez przeobrażenia jego treści logicznej. W innych wypad