P1070582

Hun ostatnie przykłady wskazują na to, że znaczna cześć

pOMU£>! •»* «/*««*• " *J‘“ -----------^-- «-'-j «iWBV«WT5Kł: ,.l W;.

7.< dzie ło rozpoczęte czas właśnie konać". Dzieje VII. 20. Dor.

Sądzi się. żc użycie tego słowa w funkcji nieprzechodniej i w zwęź, w. -odcieniu 'umrzeć’ bierze początek z rozpowszechnionego zwrotu x/_>(,,, życie, w którym regularnie następowała elipsa członu rzeczowników,'

Zapewne analogiczne podłoże miał proces kształtowania się swoiste] tr. śc: czasownika uchodzić 'uciekać, umykać’ w związku to nic uchodzi nic wypada, to się nie godzi*. Wchodził on kiedyś w skład większego kontekstu: ro nie uchodzi nagany, zarzutów, w którym następnie uległ , redukcji człony dopełnieniowe, już po powstaniu nowego znaczenia czasownika.

Zwykle procesy elipsy obejmują połączenia werbalne, mogą jednak zachodzić i w związkach rzeczownika. Wesele do dziś zachowuje ogólniejszą treść 'radość, wesołość’ („Praca, która z początku była weselem i ukochaniem. stawiała się tylko obowiązkiem, często dręczącym i żmudnym.” Dąbr. Ig Zmierzchy 56), choć jest to obecnie użycie książkowe i przestarzałe; na plan pierwszy wysunęło się bowiem szczegółowsze znaczenie zaślubiny*. ukształtowane — jak sadzi Jan Łoś — w kontekście wesele swadzie-hne.

Omawiane dotąd przykłady zmian semantycznych wynikających z oddziaływania kontekstu miały charakter nieregularny, jednostkowy. Ten sam jednak mechanizm elipsy charakteryzuje i przeobrażenia seryjne, zaświadczone dziesiątkami przykładów'. Należy do nich proces substantywacji przymiotników'. Łowczy jest dziś przede wszystkim rzeczownikiem, nazwą godności lub tytułem zawodowym ('organizator polowań . urzędnu pełniący nadzór nad sprawami łowieckimi w powiatach ); dawniej miał funkcję określającą, która w ograniczonym zakresie, tj. w terminologii specjalnej, zachowała się do dnia dzisiejszego; por. „statki łowcze . „VU‘ ¹ dza fc2y^c,° >0M, B. 383. . ptak łowczy" Hnn I

^{lo ,owU} »’» -Irobn. ] _r, -n ^U- ^ 'ptak dra picz-

podobna ewolucją prz. _z<dl wyraz . . ^V *e*e*ni<-j»: od pierwotny,, zua. z. uia    ^{mowa iuz}

JleC <-^{K czcmu} "*>•«“ P^rrylożyła barn, r_VCM    ^my'

bar*> silno myśliwa" „ _MnlCo ^ nirl"n? T7'£ * *** „ikowcj człowiek polujący, trudniący _si(. _łowif ¹ ~^{datrełcł raeczow}-sunląoia trafnie wskazuje tłumacz Kr',*.„t_yna    ** ^{podłołe pTO}‘

_myśIis,w,.,n dla rozmaitych chy,rości .mo_Wania '^^^Tf* _u. Ogniwem posredn,c_Ząc , ,n miedzy _nic£    ^

czesnym była tretó przymtotnikową umu-jący polow£    \Zi

_nie . np Rarog, mysi,w, Banial j. ₂ b, , Biskup krakowski kweł uk był myśliwy, ze gdy mszą miewał, tedy psi około niego hodzilT Biel 169, L.

Do tej samej sfery semantycznej należą słowa gajowy i borowy dzii rzeczowniki oznaczające funkcjonariuszy dozoru leśnego, kiedyś przymiotniki, używane- np. w kontekstach ..gajowa świątynia" (L). ..jagody' boro-we” Haur Sk. 71, L ^,0.

Pewne procesy substantywacyjne dokonały sir; już w naszym stuleciu, tak jak np. zmiana treści przymiotnika budowniczy, regularnie występującego w dawnej funkcji u autorów dwudziestowiecznych urodzonych W połowie XIX w.; por. „zabytek budowniczy wczesnego Odrodzenia” Chłęd. Neapol 296; „Wojna domowa się skończyła, można było rozpocząć pracę budowniczą na gruzach zburzonej republiki”. Ziel. T. Rzym 498. Dor.

Na przełomie XIX i XX w. nastąpił też proces eliminacji przymiotnikowych użyć wyrazu krewny, zachowujących pełnię żywotności jeszcze w połowie zeszłego stulecia; np. u Mickiewicza: „Nie krewnym łańcuchem, aleśmy pobratani umysłem i duchem . Wiersze 321; u Kraszewskiego. „Dusze nasze były sobie krewne”. Seraf. 160, Dor.

Można zresztą stwierdzić ogólniej, że punkt wyjścia procesów semantycznych towarzyszących wszelkim przekwalifikowaniom wyrazów do innej kategorii części mowy stanowią pewne szczególne warunki kontekstowe. Spróbujmy prześledzić ich działanie na kilku przykładach.

‘ W słowniku Lindego występuje jeszcze rzeczownikowe haślet troć na

'odrobina, garstka’, ilustrowane licznymi przyk a ami. ... ^ua odoarci śnego ciasta wielką moc ciasta przaśnego kwasi Kosz. Lor. 4 . .. pa

•    Dawniej użycia przymiotnikowecTtS^wS £o-

rżenia na łowach'.    ..    _ _nrr»nn&na treść "dziki, nieokrzesany samotni-

•    Wyraz borowy miał tez wtórną, l Cedzący, wiek prowadzisz. Wenery nu

zszywający.” Ba rdz. Tr. Hl. b

y^r, np. „Ostry, smutny, borowy, życia me wica w.

171

1

Taką interpretację powstania treści 'umrzeć’ daje Jan Loś (Gram. poi. ze nk bez wpływu na jej ukształtowanie się pozostawał jeden /. odcieni ^: ‘ j t>wnych: konać kogo 'unicestwić, zgładzić’ („Lepiej na cudzym niż swoim n ' drapieżnego konać niedźwiedzia". Psalmod. 87, L).