P1070584

"    ------- ^    HIC tyl).

ki. ale i inne wyrazy funkcyjne, np. przyimki. Często zresztą t. .    '

men ty leksykalne, pierwotnie pełnoznaczne, zaczynają f_unk, u,™*" '

równo w roli spójników, jak i przyimków. Typowym przy kła. i.',¹

rozwoju semantycznego mogą być losy słowa podczas. Jest to / ,    ’

nia wyrażenie przyimkowe pod czas, które zlcksykalizowało się S". ' " ' ciło w zrost i w związku z następującym po nim rzeczownik,, .    '

funkcję przyimkową (pod czas wojny > podczas wojny). _a spó^L ' ''' w pozycji przed spójnikiem gdy (podczas gdy). Ten sam zrost w przeszłości znaczenie przysłówkowe 'niekiedy, czasem’ _nn l ' *.^{! /} podczas mądrze odpowie". Cn. Ad. 8, 873; „Rzadko, ale przćo, o , ^ bywa". Fur. Uw. G. b.. L.    ^{p CU7as}

Podobnie wbrew — dziś przyimek o znaczeniu przyzwalającym - _P dawniej funkcję przysłówka, typową jeszcze dla tekstów osiemnasto^^ nych („Żołnierz taki stanie dobrze wbrew nieprzyjacielowi" p_a . Polityczny i Historyczny", 1782 — wprost, oko w oko ). _a nawet d -więtnasto wiecznych: „Porządek dziedziczny (...) wbrew przeciwny śł? wiańskiemu obyczajowi". Mick. Hist. 80, Dor. Przesunięcie wbrew do V! tegorii przyimków było zapewne rezultatem procesu perintegracji syntah-tycznej. Mianowicie w zdaniach typu: „Rozkazy jego sprzeciwiały _s, wbrew planom Jasińskiego". Kołł. Pam. Zajączk. 163, Dor. — człony ph. nom i wbrew stanowiły wprawdzie dwa równoległe pod rzędni ki czasownika sprzeciwiać się (sprzeciwiać się planom — sprzeciwiać się wbrew, t wprost, bez osłonek, zdecydowanie*), ale jednocześnie nawiązywała m. między wtórna zależność składniowa (wbrew planom 'przeciwstawiając s., planom ). Typowość kontekstów celownikowych współ występujących z przysłówkiem wbrew (por. cytowane wcześniej przeciwny wbrew obyczajowi) sprawiła, że ustabilizował się on na stałe w takim schemacie, zyskując tym samym właściwości przyimka.

Wreszcie swoiste warunki kontekstowe stanowią podłoże przeobrażania się wyrazów pełnoznacznych w partykuły modalr.e. Powstały zapewra początkach XVI w. rzeczownik chyba ¹⁵ był początkowo używany w znaczeniu niedostatek, niepowodzenie, błąd’, np. w przysłowiu: „Kto ma iy-by. ma chyby”. 'straty', Cn. Ad., L; „Chybę naprawił". Sień. Lek. 194 Sł Sz. omyłkę, błąd'. W' słowniku Mączyńskiego odnotowany jest jeszcze j den odcień znaczeniowy; podstęp* („Fałsz, zdrada, chyba w kupieelwi 414 b. Sł. Sz.). Knapiusz podaje z kolei: „Chyba przyrodzona w rodz« nu; płód dziwny”. W’ dalszym swoim rozwoju wyraz — w zależności od typn kontekstu — ulegał różnorodnym przeobrażeniom funkcjonalnym, zysna! np. wartość spójnika o znaczeniu ekskluzywnym (wyłączającym) tylko,

'Brak przykładów jego użycia w Słowniku Staropolskim, jest tv!ko •••"’•<    ¹

PM'Uiwowy czasownik chybić.

_wyłącznie* (np. „Nic nie milozj na f_lfu

21. W. *!*' ^{S,ę te}* P^r*yimk,i-Tn u,klu,yw.n,w.^M^ '*^mo »*«■ «»th.

odpowiadającym współ, „,_nv„, ,ą,_m,._n'^‘'^k*^Klu*y^w"ym. z_W„niowo _m,sz Ittiwgo bo8«" 1 I.eop .!, _{s 4}- .    ^'Kt, POM („Chyb. mnie nie

M criowiek,! unm. rusza' <;_{Ub (Jad} ’ "^CMmu w®«lk* zwum* chy-

_spójnik«"" (np. chyba, czy , prz.eksział, V ^V' ' ^Sz >• * * P^JcH pnxd wie, czy...) '*.    ^51<s ^w partykule modalru, (kto

Znaczna liczba partykuł wywodzi si,. , , semantycznie działaniem określony, h

_mia. zrost oto,zen, całkowicie, ze wszystk.m    -wertoaln.

M-ttroi miłował. Drzecie ni» »«..----- .    • ⁿP- Zygmunt August, choć

Biel. 593, L — nie całkowicie': Nieś. 1 38, L —

•o spraw rycerskich me był sposobny"

niezuDołnio „    ' ^,nt«csi_e nie owszem sumiennym",

niezupełnie, niecałkowicie-. Wartości partykułę twitr-

f?K^h. “

w połowie XIX w. było jeszcze mozb^p^y^^J^^J^ razu ”, Natomiast proces o wiele starszy stanów, przekształcenie w partykułą^ przysłówka nawet (o pierwotnym znaczeniu na ostatek. nTko-nieć ^,8), które się dokonało przypuszczalnie w XVII w.¹*

H&ńrakterystyczne jest to, ze nabycie przez wyraz funkcji partykularnej wiąże się z zatarciem przejrzystości jego budowy słowotwórczej i zatratą właściwej mu dotychczas motywacji semantycznej (por. no u*et — na deser ). Tak ewoluował przysłówek wcale — od wyrazistej treści nienaruszenie, w całości („To wszystko jest wcale i nic Turcy nie ruszyli '. Star. Dw. 7; „Tym sposobem mieli być zdrowi i wcale". Birk. Dom. 82, L.), poprzez odcień 'w całości, we wszystkich szczegółach („Ładny wcale, kochać go muszę". Teat. 20, 31, L.), do znaczenia zupełnie*, w którym wyraz staje się juz tylko intensyfikatorem partykuły przeczącej („Wcale nie powiedziałem tego”).

O ile w omówionych dotychczas przykładach o zmianach funkcjonalnych wyrazów decydował kontekst leksykalny lub syntaktyczny (np. po-zycja przed spójnikiem), o tyle dla ewolucji znaczeniowej przysłówka

» „Nie mam odpowiedzi od Kaczyńskiego; list, który do mego pisałem, chyba czy

się nie zatracił Miek. Listy II, 2t>9. Dor.    ... ₀_

»» „Gladiatorom poświęcił odtąd owszem wyłącznic wszystkie s^oje godziny. >

je zajęcia". Tysz. Rozb. 11, 200, Dor.    . nawet ix» sUd

“JShuuue my Boga zawrfy n«P™* wszystko dobre mamy” Koch. J. Dz. 1. L-Sam - ^a“ •    ' ^p

w XVI W., nic notuje go bowiem Słoum*.iia.opojsM.    _{uesć lef0 w}y-

“ Słownikarz szesnastowieczny. Jan    ktoi - ^rcm Awają £ stoi.

razu: „Ostatnią potrawę, jako są ^^s**J^akl^    'wyrażenie na we: w znaczeniu

po wszystkich potrawach, wet u dworu zo ą .    najedli, obrusy

Pierwotnym pojawia się np. w tekście Kochanowskiego. ,.ua> się    -

zabrano, a potem na wet szachownicę dano . D . <,