P1070585

pettmtc bet wahani*, bez wątpliwości, gwarantowanie* istotno *_n miał — juk **C wydaje — kontekst morfologiczny. Mianowicie ₇. funkcję partykuły modnlnoj w związkach z formą czasu przyszłe..!, “ nvh tre* całą pewnością. gwarantowanie' musiała siłą _r/,, wart osi r<»alną z dużą dozą prawdopodobieństwa. przypuszczalni.

l życie w kontekstach informujących o przyszłości lub o star Uwvm ale mc zrealizowanym miało tcź — być może — wnłvi». . ny znaczeniowe przysłówka prawie. Jogo znaczenie utrukturalne _Xr<• x prawem' warunkowało właściwie mu odcienie realne: 'należycie' i |-. patrz mu się dobrze i uważ go prawie, abyś go pewnie pomniał" 7 Ów 394. L.), 'jak potrzeba’ („Zrobił mu suknię prawie w miarę" t* w stosownym momencie, właśnie’ (Krzyżacy, wystrzeliwszy kilka i nic, które tego czasu (około 1315) prawie były wymyślone, do Tata , przetarli". Stryjk. 345, L), prawdziwie, rzeczywiście’ („Gdy się pod ,, wcm rozciągnął, posyłają jednę. aby doznała, jeśliż prawie umarł " F/n 48. L.).

W słowniku Lindego zawarte są także przykłady ilustrujące now,, funk cję przysłówka; odnoszą się one do sytuacji, w których pewna czynność została jak gdyby powściągnięta („Prawie nie upadł". Troć.) lub wywołała jakieś zastrzeżenia mówiącego („Prawie tak się stroi, jedno że ..." Troć ] W takich kontekstach mogło się dokonać przesunięcie od znaczenia wła

śnie, rzeczywiście* — do treści 'o mało co. niemal'.

Nie zawsze przewartościowaniu funkcjonalnemu towarzyszy zmiana przynależności wyrazu do części mowy. Czasem przesunięcia dokonują się w obrębie tej samej kategorii gramatycznej. Na przykład czasowniki p-1-noznaczne potrafić, pozwolić, usiłować ^:i pod wpływem określonych warunków kontekstowych przekształciły się w modyfikatory modalno treści innych czasowników. Taką też funkcję zyskał predykatywny przymiotnik powinien, dziś odpowiednik czasownika modalnego musieć, kiedyś zaś wy-

^1# Tak interpretuje podłoże zmiany wartości funkcjonalnej pewnie Jan Lo Kii., poi. 249;.

^,ł Czasownik potrafić miał znaczenie 'dać sobie radę z kim, podołać czemu', mj». ..Potrafię jo z tym paniczem”. Tcat. 28. 108, L; „Niczego cię me nauczę, al pMi.J... w to, iz sobie przypomnisz, coś duwniej wiedział'*. Kras. Lucjan 189. Dor. Puzwulu zmadmezo nie zmieniło swej wartości znaczeniowej ('‘wyrazić na co zgodę'), ale im-może już wystąpić bez kontekstu bezokolicznika, jak w użyciach starszych, do o ■ uusto wiecznych włącznie: „Łaskawość okrutna, szkodliwych rzeczy pozwolić ( Ad. 428. L „Udał wę do Spartanów, by go wzięli w opiekę i pozwolili u '■' schronienia' Kras. Życiu VIII, 120, Dor. Na koniec wyraz usiłować, dziś odpo*. .< . mk chcieć, wymagający uzupełnienia jakimś czasownikiem pełnoznac/iy::. Usiłował mmc przekonać), kiedyś miał samoistną wartość semantyczną: u o cow zabiegać („Usiłujcie, abyście przez dobre uczynki wezwani** wasze i> uczy mb' 3 Leop 2 Petr. 1, 10, L), 'przeciwstawiać się siłą’ („Nie zastaw;., obiłam mocnego ani usiłuj przeciwko bystrości rzeki”. 3 Leop. Syr ; 32    »

ouulownikom wszystko odpuścił; stąd rycerstwo bardzo nań usiłowało, u. m m .! Z4 r>ą _iUx walkę miłościwego". Cwagn 42, L).

_roz pcłnoznnczny o treści zawdzięcza _Wftm . ctvx ń* twojej (...) wolność" w,,_a ».    '    ‘‘ ^f° (..Wiem

fr* powin

€r«t 7-ObOWi

Ul w nie

rf„ 0*0*0- <..W«y»-y lud,,,. pov,;_iltll wc) formie powinno _Zn_a< f

powinno sługom. to panowie maja dawać' * * J,"^Co * ----

już potem pu:

Również bo? zmiany przynależ , • ¹ i<r Ek 109, Ul j*M,    który pierwotnie miał frlu'^:,lPKorialn*l -woluo-wał

fb.....- m    ”

przeciwieństwem *jawUk_a ekspansji wyrazu w nowej funkcji semantycznej poza zakres związków słowny, h. w których zyskał on ową wtórną treść - byłby proces stabilizacji poszczególnych slow w określonych kon-tekstach, a więc ograniczania ich łączliwości Uzależnienie danej jednostki od kontekstu może oczywiście osiągnąć różny stopień od stosunkowo dość swobodnej wymienności towarzyszących jej wyiazów a/, do jej zakrzepnięcia w jednym związku frazeologicznym (por. ferować wyrok, zbić z pantałyku). Restrykcje najogólniejsze dotyczą pozycji składniowej pewnych słów. Przymiotnik przypuszczalny występuje dziś tylko w roli przydawki („Przypuszczalny koszt budowy wyniesie 150 000 złotych”), ale jeszcze w połowie XIX w. mógł także pełnić funkcję orzecznika, np. „Domysł męża wydał się jej trochę przypuszczalnym", Jeż, WD 238, „Rzecz jest przypuszczalna" ibid. Przeciwnie, wyraz omylny ograniczył zakres swego użycia tylko do pozycji orzecznikowej („Człowiek jest omylny"), choć teksty dziewiętnastowieczne zaświadczają jeszcze jego stosowaniu jako przydawki. np. „Szarym równinom omylny kształt nadawając Slow. Pisma I. 65, Dor.

Jeszcze częściej następuje związanie wyrazu z określonym schematem rządu: przyimkowym lub syntetycznym. Nieograniczoną łączliwością syn-taktyczną charakteryzował się w XIX w. rzeczownik wyrost, współcześnie skostniały w wyrażeniu na wyrost (por. „Dziewczę rosło (...) wśród warunków dla wyrostu jak najpomyślniejszych *. Jeż, WD 205; „Ewcia bardzo się pięknie uformowała (...); był czas wyrostu, gdy b>ła niezgrabna. Ole to już minęło”. Lei. Listy II, 179. Dor.). Podobny los stal się udziałem rzeczownika poirodek, dziś używanego w schemacie z przyimkiem u-(W pośrodku sadu), który do XVIII w. włącznie występował w doraaue

tworzonych grupach syntuktycznych różnego rodzaju np. Jj^stołu szo przez pośrzodek Francji”. Wys. Ign. 41; „Miano zadosyć „ośrodek stołu

opatrzyć łyżkami". Kit. Opis 430, L.

Ił — Roz woj Kcmontyczny

177