P1070590
'
7.W>V;,;S'lW,
lik pozostał zaledwie jako relikt w związku bez liku, w ny
F r ___- I fl/« IM
będzie budować”. Tremb. Różne 71. Dor. 'wyliczaniem ), w. dnak również uległ procesowi konkretyzacji i ustabilizował czeniu ilość, suma’, stając się tym samym dubletem liczby r. Cja obu współnofunkcyjnych środków zakończyła się zwycn
nności utrwaliła się formacja liczenie.
Przesunięcie szeregowe pociągnęła także za sobą zmiana
na
zaś
znaczę
wyrazu żona. Kres żywotności jego pierwotnej treści "kobieta* , ’ 1 da na schyłek XV w., choć jeszcze w polszczyźnie szesnastow sporadycznie trafiają się przykłady jej realizacji (por. s. 80) z , ]
lą ostatecznej stabilizacji odcienia 'małżonka' dawna funkcję ,vr nia Istoty płci żeńskiej przejęły inne wyrazy z tego samego pola s<'' tycznego: pierwotne collectivum żeńszczyzna ", które jednak na dU metę nie utrzymało się w zasobie słownym, neologizm swemastowuJzn białogłowa (uniwerbizacja peryfrazy biała głowa 4S) i wreszcie kiedyś synowa, młoda mężatka'46. Prawdopodobnie dwa ostatnie w razy nie były neutralne, miały określoną barwę uczuciową pierwsi ze względu na swój charakter obrazowy, drugi z racji swych dawniejszych związków z terminologią rodzinną. Potrzeba wprowadzenia jaka |S nazwy nie nacechowanej stała się podłożem „awansu” pierwotnej formacji pejoratywnej kobieta, która całkowicie się wyzbyła swego zabarwienia (por. s. 162).
O paralelnym rozwoju znaczeniowym synonimów' i antonimów była wielokrotnie mowa w poprzednich rozdziałach tej książki (por. np. ewolucję wyrazów rodzaj i naród, dziedzina i domena (s. 83, 84). Tu więc pokażemy inny typ równoległej zmienności słów łączących się więzią systemową, tj. rozwój paralelny wyrazów pozostających w związkach słowo twórczych. Można w ich zakresie obserwować proces, dla którego narzucałaby się nazwra „zmiana drugiego stopnia”, — polegający na przybraniu przez derywat treści wtórnej pod wpływem wcześniejszych przeobrażeń o tym samym charakterze, które zaszły w podstawie.
Dawny paralelizm znaczeniowy pary wyrazów pozór 'wygląd, zwłaszcza okazały’ i pozorny wypadający w oczy, widoczny" („Ciało Wandy milę od Krakowa (...) na pozornym miejscu pochowane jest”. Krom 38: „Na czele postawili pozorne pokoje”. Otw\ Ow. 14, L.) został zakłócony z chwilą przybrania przez rzeczownik treści wygląd mylący’. Ale juz
4ł „Stworzył Bóg mężczyznę i żeńszczyznę”. Budn. Genes. 1, 27; „Do żeńs/c/ • / pozwanej, w gospodzie będącej, ma sędzia posłać widza swego, z jej adwersarz ca Tam. Ust. 34. L.
*’• „(...) Mężc nas zowią białe głowy, prządki '. Biel. S.N. 3, L.
** ..Gdym była panienką, byłam ojcu we wszystkim posłuszną, ale gdym juz 1 w.astą została, mężowi jestem posłuszna”. Kosz. Lor. 68 b. L. Słownik Star >i ratuje n*etoiaatę w trzech znaczeniach: ‘kobieta \ ‘synowa’ i zona u O pierwotności znaczenia drugiego świadczy jednak wartość semantye/n-i • rrtacjj mewtattka, oznaczającej wyłącznie żonę syna.
Łrótce. niecałe rto lat póiniej « ur7vm,„. ,
Łbra,. n,.:„ w ton '*** analogicznym
tacjl Bpmtycznej wzglądom podstawy ' r''«:-darr»*ć jego re-
w’xiN wj dwa znarz.-nią fiS“n'.'^)l^n^‘n‘n‘V- mirt
^tyczny' “ - > konkretni-, bytów,- v z ”“***•*'■ J
rp. ..nutenaln,. gorsety" Sewer Nafta II 19 ^
szlafrok”- Wol. Baka, 2,„ ,)or Tr..a „
^TxxT°Wn m°,eri° " ”"iu '-nina-^t JprSSE
I Dó usunięcia przymiotnika czelny w funkcji semantycznej 'znakomity pierwszotłędny. przodujący („Nie tylko w robocie by, on czelnymi , W pohulnnkaeh ^-hz. \VD 210) przyczyni, się (poza innymi okolicznościami. O których będzie jeszcze mowa) zanik motywującego tę treść zna-czenia rzeczownika czoło wybór, kwiat, najlepsza cześć czego’ (.Czoło i śmietanka towarzystwa galicyjskiego". Lam J Kor. 60; ..Czoło narodu, ci. na których oczy wszystkich były zwrócone" .Też. Uskoki I. 8. Dor.). Podobnie eliminacja wyrazu postanowienie w jednym z jego odcieni: 'małżeństwo, zaślubiny “ nastąpiła paralelnie do zaniku treści 'ożenić, wydać za maż w czasowniku postanowić (..Nie postanowię jej z cudzoziemcem”. Nieme. cyt. SW)5n.
Szczególnie wyrazisty przykład rozwoju paralelnego stanowią dzieje wyrazów zabawić, zabawa i zabawny. Czasownikowi była pierwotnie wla-
17 Zwężenie zakresu rzeczownika pozór jest zapewne procesem schyłku XVIII i początku XIX w., choć już w pewnych przykładach podawanych przez Knap.u-sza np. z pozoru, na pozór. obie treści — dawna l zwężona — niejako nakładają sle na siebie co moclo stanowić bodziec zmiany. Z druęiej jednak strony pnsar przez cały wiek XIX nie wyzbył się jeszcze starszego, ogólniejsz-uo znaczenia wygląd w ogóle*. Łatwiej jest zlokalizować w czasie przesunięcie semantyczne w wyrazie pozorny. Z pewnością nie nastąpiło ono przed
u-prost matcriajnrm nic P°?0 1 „spotkać P*m sluiąSa. która mi po-
Do^ljjlśNr^cli PkoiitcksUch1 u^obv ^i^imych^ ^yn^tnuczńych przymiotników:
się obywatel jeden i drugi, z majątku i przsmioi w .
"•« odcień ogólniejszego t^S^Sg^
nie ^piic^hejS' nie jest.chamk^ryjuj* analogiczną
byf 1 'osen,. wydać - mą-
187
Wyszukiwarka