P1070594

teć poczęstunkiem’, Oba wyrazy stały się w ten sposób Jednostk ą Jcowidc niezależnymi.

Również przymiotnik uczciwy był dawniej pod względom zm,₍ . w>mi poralełny wobec swej podstawy — czasownika uczcić — i ^

*taki. który powinien być uczczony, zasługujący na cześć*, np ,,p_r7,_v    ¹

_uczrj_U'cgo w Panu Chrystusie Ojca Biskupa kujawskiego". Herb. S: , ..Uczciwa rada miejska". Chełm. Pr. 7, L. Niejako na kanwie tej ₀g₍ treś<: ukształtowały się pewme odcienie uściślone: legalny, prawo („Jakim sposobem dzieci złego łoża mają się stać uczciwymi”. Chełm t 73, L). 'stosowny, właściwy’ („Ja się dziś mam prezentować w nm pańskim, a sukien uczciwych nie mam". Teat. 30b 8. L) i wreszcie 'p_r._!V nieposzlakowany*, który okazał się najtrwalszy, ale jednocześnie w wielkim stopniu i bardzo już pośrednio nawiązywał do treści czasów:

uczcić.

Analogiczny przykład jak gdyby obustronnego rozejścia się zakr. znaczeniowych dwóch wyrazów związanych kiedyś relacją ..podstawa — derywat” stanowią dzieje słów krzywy i krzywda. Przymiotnik ma kiedyś wiele odcieni przenośnych« (niektóre z nich były realizow. _:i, jeszcze w drugiej połowie XIX w.), do dziś utrzymał się tylko w zna z -niu podstawowym, fizycznym nieprosty, powyginany*, jeśli się oczy w; pominie frazeologizm potrzeć na kogo krzywym okiem. Alć i krzywda wyzbyła się stopniowo tych znaczeń, które charakteryzowała zgo z poszczególnymi treściami przymiotnika, np. odcienia fałsz, kłam- -(„Grzesznicy mołwili są krzywdy”. Ps. FL 57, 3; „Wszystek dzień krzywd-myślił język twój, jako brzytwa ostra uczynił jeś leż”. Ps. Pul. 51, Si Stp.), 'obelga, zniewaga, bluźnierstwo* („Za naukę zbawienia daj przykre słowa, pełne krzywdy i sromocenia”. Rozm. 740; „Obyczaj d i żydowski, kiedykolwiek usłyszeli krzywdę boską, natychmiast drapali na sobie odzienie”. Rozm. 725, Sł. Stp.). W⁷ rezultacie oba wyrazy prz* .i kojarzyć jakikolwiek związek.

Nie pozostają też ze sobą. w żadnej zależności wyrazy wydać : wydu:

A przecież do niedawna ich treści miały charakter paralelny. Podsta-.*. -wemu znaczeniu czasownika: wyłożyć na co pieniądze odpowiadała tu -

" Krzywy znaczył na przykład ‘zły' („Statut uczynił tak krzywy, iż go • Jako zły koniecznie zepsować”. Koch. P. Orl. 1, 104, L), 'niepoprawny* („kr/. .... » dna". Falib. M . L*. 'niecny' („Od kresów nieuchronnych nikt się nie wyv kto ma serce krzywe, czyli cnotą słynie”. Zab. 13, 237, Nar., L), winien na — odpowie — i rzecz sprawiedliwa, niech sama cierpię, kiedym sama ki/.-Koch. P. Jer. 33; „Nie krzyw Telemak, samum na to, co cierpię, zasłużyła 123, L), ‘opaczny’ („Jest u nas zbiór nieuków politycznych, którzy wszy>t* wspak widząc, wszystkiemu nadają omylne i krzywe rozumienie". Mocłin. ‘ '

67, Dor.), 'fałszywy' <_rfRozeszh się, głośno narzekając, że z nich wymuszono zeznania *. Lei. Nowos. U; _lfNie mogłam wjtrwsć dłużej w tak krzywym i* niu*. Orzeszk Pam II, 363, Dor.), 'nieżyczliwy' (zwłaszcza w zwrocie by '• krzywym f itp.

przymiotnika ‘rozrzutny- (..Książ,, o,, ,

tny. wielki* długi zaciągnął". kJotd r>t ^Cłłowiek ^dstny i rozrzu-funkcja przymiotr.ika: wypukły w\stai    • ^f>1 *^r'*nie — zasadnicza

^jpown ^n.it w jednym z odcieni    l ’'^ai'^dalnV ^no«) znajdowała

żywotnym aż do schyłku XIX w • M i *^{łka: Uw}ypukllć, podkreślić*. d»]1«v ^aiczn> J^ei biu.t Kórz J w *0^* m' £"“* ^amaMnlu* ^ gilkni (...) cudni, wydawała jol kształty" r ,,;;^I ‘^fWr'^a “"“l <->

W •^tteniu uwikłanym frazeolog, ■?^ł* ^W*^d, °- ^U- ^Dor- ^N*^w«*

córki. podopKi zn. j itp ■ _ u,^    ... _ P^r°w»dnc do małżeństwa

BEjtwórczo- . I, • ,-czncgo z przymiot ^{czasowmk nie} Uacii związku

glłiB *łttci>d.......córka erka. którJj rnep-dZi j£t Zm#

^,bustrunn‘ Bo „rozsunięta" zakreZ zn^owych pod-_stawy .derywatu, a więc ze-rwania między mmi wszelkiego zw-.ązifu 4

!L M ^a!rb i'a/ “ ^PO' _iⁿ‘'^{g0 Wymu} - i**⁰ przekształceni., w niepodzielny. arbitralny znak słowny, o wpływie procesów leks-.-kalizacyi-

nych na przebieg zmian semantycznych by U ;uz wielokrotnie mowa w taj książce (s. 36 i nast.); tu wrócimy jeszcze raz do tego tematu, chodzić nam ^lłb©wi<?m będzi*. zarowno o ukazanie czynników doprowadzających do owego skrajnego stopnia izolacji wyrazu ze związków systemowych, jak i o Ogólna, ocenę roi: leksykalizacji w procesach ewolucji semantvcznei Omówiony przed chwilą mechanizm rozejścia się zakresów znaczeniowych wyrazów pozostających w związkach słowotwórczych stanowi tylko jedną z możliwych przyczyn leksykalizacji. W tym samym kierunku działają pewne czynniki formalne — fonetyczne i morfologiczne. Zmiany fonetyczne, których ostatecznym rezultatem stają się altemacje postaci tego samego morf emu, są powodem ..odpodobniema” form brzmieniowych wyrazów nawet blisko spokrewnionych, a tym samym zatarcia się ich związku słowotwórczego w świadomości użytkowników języka ^M. Do podobnych następstw doprowadzają wszelkie upodobnienia i upro^.-zenia międzymorfemowe. niwelujące wewnętrzną podzielność formacji (por. męski < męż-ski, wiosło < wioz-sło, masło < mgz-<ło). Pod ich wpły-wem zerwa ki się np. całkowicie więź łącząca kiedyś wyraz przęzło z cza-sownikiem prząść, choć długo jeszcze zachowywały ży    .

cienie znaczeniowe tego rzeczownika, które wynikały z owej motywacji, np. splot’ (Jeż pasał: „Warkocze jak przęsło najgrubiej *0-nopi”. WD 337), -plecionka’ czy ogólniej warstwa utworzona pr^—e. społenie. z jednolicenie czegoś’; (por. defimeje Lindego, pokład, p.ę .

A?

Kły się tez wyrazy O*™ > »^,0U’^B>' ^,p“’    *

s. 73).