P1070595

wurstwn dylów w parkanu?' i cytowane przez niego przykłady; , _pi .,łc7r w drzewach”, ..przęsło parkanu ').

Wskazywano też na możliwość fleksyjncgo uwarunkowania 1. h_s>

-acji — zanikiem pewnych form i wzorców odmiany¹. ZleksykaU² v-c np gorący, zatracił więź z czasownikiem gorzeć, ponieważ po _7n. jego paradygmatu (gorę — gorący > goreję — gorejący) przestał h_v . gularną formą imiesłowową. Przymiotniki przytomny i potomny, _JK)l,    .

ne od wyrażeń syn taktycznych przy tom i po tom. musiały być w okresie średniopolskim odczuwane jako wyrazy niepodzielne. po_ni,_A> zawierały w swym składzie od dawna archaiczną formę miejscowi zaimka wskazującego ten.

Z dziedziny zjawisk słowotwórczych najważniejszą rolę w _P„_K, _s;t( , ieksykalizacyjnych odgrywa zanik określonych fomiantów, który u os-., tecznym rezultacie doprowadza do wewnętrznego zjednoliccnia utwór/',. nych nimi struktur ^M.

O leksykalizacji elementów pochodnych decydują jednak przede ws/ąn². kim ubytki wyrazów podstawowych. Wychodzenie z obiegu słów stanowiących podstawę całego paradygmatu słowotwórczego doprowadza do rozprzężenia jego wewnętrznej hierarchii i naruszenia współzależność, znaczeniowej członów. Nie zawsze naturalnie dochodzi do skutków tak krańcowych: czasem składniki dawnego paradygmatu słowotwórczego tracą wprawdzie podzielność wewnętrzną, pozostają jednak przy tradycyjnym znaczeniu. Tak się stało z wyrazami podstęp i podstępny po zaniku motywującego je — bezpośrednio lub pośrednio — czasownika podstąpić (kogo); por. „Kto kogo pierwszy zedrze, podstąpi, oszuka". Piotr. Satyr 99; „Chciał go podstąpić a podchwycić w jakich omyłkach jego²’. Rej Post N^Tn 1. L. Czasem może dojść do całkowitej izolacji danej struktury w systemie, tj. zerwania przez nią wszelkich związków motywacyjnych, bez zmiany pierwotnej treści, jak w wypadku formacji obywatel — po wyjściu z użycia czasownika obywać w znaczeniu 'zamieszkiwać ^fl2.

Wielokrotnie jednak częściej zanik wyrazu podstawkowego powoduje modyfikację znaczeniową derywatu. Na przykład zarówno przymiotnik gorliwy, jak pochodny od niego rzeczowmik gorliwość wyzbyły się okr< -ślonych znaczeń: 'zazdrosny, zawistny’ — 'zazdrość, zawiść’ — i zapal-

*    Por. H. Kurkowska, Budowa słowotwórcza przymiotników polskich. Wrocid^

1951. Cytowane w dalszym ciągu przykłady oorący, przytomny i potomny i²>cno.....i

Konsekwencje semantyczne niemal * .. _ _ , lacji słowotworczo-antonimirzniM J. u \ . ^Jy P°^woduJe naruszenie

c*y^w>    ⁰⁰ ^ - ‘zapalczywo^- ...

wyjfr’^ic z obiegu czasownika gorlit ńp    ^Vbyło

„Tedy przyszedł Ach;,b do domu _Plli 't *^nicw* «Por. np Reg. 21. 4. Sł. Stp.; „Finea, rozgorioL    ” * ^R°^rląr «“*"• ^{BZ In}-

ps*213. L).    ⁸°^{r,0ny rmcc}«™ micil 3m} krzywdy". Ryb.

re-

lulow..,. uk jav o * ^SLTSLrt^{z ohlegu ,ormy} ^

bc/ negacji stanowi bowiem ogn.wo ^uAl7 Z.^W'^,°^TnV'‘ ^PosUt

»» eSH'? ^k"^Jr^>1 *'-i»S«‘3ŁrSLlS52it

a^ruułlcJ, * ;    , ^ ^{B mr,ł,B 1 rozn}y^ch kształtów mniej lub więcej

zdarnych . Asnyk Poezje 1. 3), jak intelektualnych czy moralnych („To małżeństwo nie było zdame". Łęt. Wspora. 344. Dor.). Po wyjściu z uźy-nio formy nie zaprzeczone i Drzvmintna- niowirtM.. --------v —^___t. _

mantyczną z cża.sown,km_m zdarzyć rig 'powieść udać Przymiotnik nie aaprzeczom stanowi! określenie cech zarówno fizycznych ( Potyiiąc _r8zy te same westchnienia ślecie do oczu niebieskich lub czarnych, do drobne] nóżki, krągłego ramienia i różnych kształtów mnie) lub wiącej

Lj.wntwtn A«*r»vlr Pi-to-zir. i    , ...

-----    -    -------- • “    ort, LTOT.). ro wyjściu Z 1

cia formy nie zaprzeczonej przymiotnik niezdarny zerwał związek z czasownikiem zdarzyć się, zatracił więc odcienie typu ‘niefortunny’, ‘nieudany' i zachował tylko jedną, zwężoną treść niesprawny, niezgrabny chach'.

w ru-

Tak samo przymiotnik niedołężny miał kiedyś znaczenie ogólniejsze, odpowiadające treści formy nie zaprzeczonej dołężny 'mocny, sprawny'⁷⁰ — mianowicie 'słaby, niesprawny’ pod względem fizycznym i intelektualnym ^7l. Leksykalizacja ograniczyła zakres znaczeniowy przymiotnika niedołężny; od schyłku XIX w. znaczy on 'słaby, niesprawny fizycznie z powodu starości lub choroby’.

« Linde przvtacza definicje przymiotnika ponury zawartą w sło\roUcu_Jara Mą-czyńskle_Ro: ^'auM,ny, zazdrosny, jako i Czechowic    łjK

gorliwym uznaje za odpowiednik rosyjskiego    oasjvT^«li

przykład ilustrujący użycie wykazu porJSReiS ale ma tonę najupodobiió^zą. musi Ją z domu wypędzić, zeo,    .

przywieść¹’, Klok. Turk. 90.    -    - - ----

Pora na ogólną ocenę roli procesów leksykalizacyjnych w rozwoju systemu leksykalnego polszczyzny. Będzie nam chodziło o ustalenie: 1) jak głębokie bywają „rozregulowania”, które powodują one w sieci

• ^Whmiśm’y "sobTe "dopomagać    _tS

Pieśń. AB. Linde oznace wyraz ^jaK® ^^fakter^: Cz£t Myśli W. „Sfome ta-kiP Rn nr,vkłndv ieeo użycia, np. „Sforny charaKitr

Piesn. AB. Linae oznucza    rharakto’

kie są przykłady jego użycia np^Sform c.i.....

buny wozow’\ Sienk. 0«n IV. 1-. i o •    _U4. ^ówmle próżny, choć z £l°-^v'

» -Damy im rade dolęiną". B* rw. Pow. i. »«. mnie] dolężną". Czart Myśli JOB. Dor- _d wyrazu w Panu Tadetaw:

« Ów starszy odcień repre^tuje utycie^    porzuć opór niedołężny -

próby, rycerzu nieszczęsny, lec² ^ - •

265. Dor.'

197

1

ⁿ ..Kazał im obywać w mieściech samandryjskich”. 1 Leop. 1 Ezdr. 4, i . lud izraelski obywający w namieciech”. 1 Leop. Num. 24, L.

2

   Był to jeszcze jeden — poza okolicznościami semantycznymi - ^cz>'^amk- '

wpłynął na leksykalizację wyrazów krzywda, prawda (pierwotnie: Pycie p' ’ vn odcień charakteryzuje może jeszcze użycie wyrazu w przysłowiu: „im- ¹ » kora nie ma miejsca u dwora”. Cn. Ad. 923. L "prawość i pokora ).    uirtsl