P1070602

ścir nic planowana z góry. lec* będqca wypadkową wiol u sfpontan,, *_m aktów wyboru pewnych środków jako sprawniejszych i unikania i_Mnv

crożacvch konfliktami znaczeniowymi.

^Tmdencje zaobserwowane w dziedzinie homonimli znajdują _rów_ni. bitny wyraz w zasobie elementów wieloznacznych. Nie ma w tym ?'_r. tą nic niezwykłego, bo zakresy obu kategorii środków leksykalnych tr no nawet — z racji podobieństwa ich statusu językowego — ściśle oder niczyć. Jeden z podstawowych problemów leksykologii opisowej: ..hn„ " nimia czy wieloznaczność?” — w dziedzinie badań diachronicznych się jeszcze trudniejszy do rozstrzygnięcia. Niełatwa np. wytyczyć grai między homonimicznością a różnicą odcieni w wyrazach tak polifunk< _y nych, jak np. czasownik wyprawiać (wyprawić). Jego osiemnastowieo-: struktura semantyczna, którą można zrekonstruować na podstawie dany. słownika Lindego, stanowiła zlepek kilku centrów' znaczeniowych. Jedno z nich tworzyła grupa odcieni podporządkowanych ogólnej treści _Wyp wiedzieć’ (wy - prauHć), np. 'wysłowić, opisać słowami* („Któż moc jc _;o wszechmocności wyprawi słowem dostatecznie?” Ryb. Ps. 210, L), 'wyjaśnić. wytłumaczyć’ (..Gdy przyszła Saba do Salomona, wyprawił jej s.... lomon wszystko (...) i me było nic, czego by jej jaśnie nie oznajmił’ ; Leop. 2 Parał. 9, 2, L). 'usprawiedliwić’ („Z tych słów póki się nie wyprawisz, poty kłamcą ostawać będziesz”. Obr. 59, L).

Centrum drugie stanowiły treści odpowiadające schematowi uczy .u prawym’. Niektóre z tych odcieni odnosiły się do sfery pojęć moralnych, jak np. znaczenie ukształtować w sposób wzorowy' („Młodych dziatek obyczaje zaraz składnie a słusznie mają być wyprawione”. Glicz. Wy h G. 1., L), inne — do spraw praktyczno-bytowych, np. odcień uczynić zda tnym do użytku, przywrócić stan właściwy', zreperować. spreparować ^m o różnych ódmiankach specjalnych (wyprawić skórą Wygarbować', wyprawić kury, kaczki wypatroszyć’, wyprawić konia ujeździć’ itp.).

Trzeci ośrodek — to treści dające się interpretować według schematu 'zdziałać co za pomocą prawa, załatwić prawnie’, np. „Wyprawił Bolesław Wstydliwy u papieża przywileje”. Stryjk. 291, L.

Osobną grupę tworzyły znaczenia nie motywowane już strukturą ‘ macji, przysługujące jej jako zleksykalizowanemu znakowi słownemu, np wysłać’, 'uwolnić’ („Koloman był cały rok pod strażą u Mścisława. a jutem go ociec Andrzej z więzienia wyprawił ’. Biel. 115, L). itp-

Zachodzi pytanie, czy można potraktować te rozbieżne, różnie ^niot> wane znaczenia jako składniki jednej struktury semantycznej (istniał wiem kiedyś między nimi związek etymologiczny), czy też należ} ^UZI , ze już w’ XVIII w. funkcjonowało w polszczyżnie kilka niezależnych j ¹

_no*tck bomomrmcznyrh ₀ r¹

wiedź kategoryczno    Wy<|_ni.

prawdy byłaby chyba form^y *^roib«    ^ ^któd* ^P⁰’

'Granica między homonimia ■    ⁷    ' ^ych cen-

g.polisema znych CMso_Wnłk/‘ ^{v 1} Możnością    _A

, „_>kUd    u™*,

od. na swoiste *nacz.-ni,    ; '*'<»¹•«•« odpracow*. „drobić*

nic moz.0 . Kosz. Cyc. 150; „_C„._k„ L    ^ubn* »«*: oddzUtai

w Jakiej części oddziałać mógł’ r;„_rn £ ^V’ ^{Mby dobrod}*ieJ«twa wr.-tc lać ^łOdczynn odegnać urok""’ ₀.,,    ^{n 172}- •-). natomiast w oddzia-

('oddalania ), tak jak we wspólczesn ■,    P f'^atizu)« odcień ablatywny

podobne wypad. k raczej homonimremrZ, '“?* <*««*. odepcHnaę. tentujc czasownik przekupić <pr-<*,_1I>ot. V '^Alclo7naczno4ci repre-nych k zależności od funkcji pręf_lksu „_p ’’ ° ™^c7eniach różnicowa.

I. *Kupować wcześniej niż inni" (nor [.„Przekupniowie u tych, co żywność’,i_r    ^prZf^90,uc> P^nticV*^)-.

jak najdrożej mog,    “*

oadu homonimicznego _{0 kil}. ’ •’*^tnjktur_a zn*c¹_r k****^{5 n}*^^Wiżaza Ch".    ^{k,lku ni}->^ych^,udium "*■

^Granica między homonimia    y»ow»nych cen-

sie P°l'^scm >’ ^z'’ V h czasownikó^^T?"⁰¹ zacier* «, u* * ^

yuicz.cn wynika z odrębne,, . , ^Pr'^,,k«lnych. w ktfay* ,_r6LL^ń

z-¹¹.¹* «w«,    t-iSsz

jynku jak najdrożej    -

’*^Sl^{tan ala}^^{ki teraz}    przekupuje i kupczy. podpre-

tekstem wolności szlacheckiej”. Vol. Leg. 3. 226 ' ¹¹⁹    ‘

'Kupie drożej, niżby należało’ (por. wspófcz. przesolić, przepiec); „Nie ■raukano prowiantów, których albo przekupić, albo nie dostanie” Haur. Ek. 171. L.

4. 'Zjednać sobie kogo pieniędzmi, podarunkami’; por. przeciągnąć (na swoją stronę).

Z punktu widzenia analizy procesów usprawniających będzie rzeczą obojętną. jak zakwalifikujemy takie wątpliwe elementy wielofunkcyjne, bo -T- jak już wspomnieliśmy — zarówno w zakresie homonimii. jak polisemii przejawi się działanie tych samych prawidłowości teleologicznych. W wyrazach wieloznacznych ulegają więc likwidacji lub redukcji struktury semantyczne bardzo rozbudowane, ale o odcieniach nie odgraniczają-cych się dostatecznie astro w kontekście, „mgławicowych", których realizacja może się stać przyczyną niejasności wypowiedzi Na przykład rzeczownik generał bywał używany zarówno w funkcji ogólnej zwierze

m pędził

■L. przemieniła towarzysze_Ulis«a.w swiiue. a* iż *»•»««■>'• ^T!U0C“^{m pr}“*

i»~». toż zasię oddziałała le pokusy »■*' u ',_v finSeełe pntkupM i przekup*-.-.. ^1,1 Derywatami wyrazu w tym nita ■    kupujemy na prwdaj . Pot’

Pierwotnie 'handel" („Przekupstwo, gd> smadne rzecz.

Ek. 127. L).

U*

211

1

„Gdy kto rękę wywinie, tedy doktor, chcąc ją znowu w staw swój wm^ ¹¹ naciąga oncj ręki". Sak. Kai. D 4b, L.