P1070606

t-jtu postępuje w parrc z usuwaniem znacznej części lub nawet v,_v/ k,ch jego znaczeń o zasięgu ogólnonarodowym Rzeczownik cyfra w_V/,

_{VłC np} typowego dla XVI w. znaczenia głupstwo, fraszka, błahostka Człowiek za cyfr*, kiedy w mieszku dziura". Bratk C b. „Gro* _n.

'ciem tyranie? śmierć Ja cyfrą sądzę". Min. Ryt. 1. 82. L; ..Twój _r._Mj/

, cne wychowanie za cyfrę stanie**. Gosł. Cast. 52, Sł Sz.

Dotychczas rozpatrywaliśmy przykłady eliminacji zbyt rozbudo* polisemii z semantycznego punktu widzenia; centrum obserwacji ,_?n." wił mianowicie wyraz, analiza zaś zmierzała do ustalenia, jakich , kcji znaczeniowych wyzbył się on w toku swego rozwoju, jakie _r. .y przestał oznaczać. Interesujące wyniki mogłaby jednak dać i procedu^ niejako odwrotna, onomazjologiczna: zbadanie, jak historyczni. znm _f ły się wykładniki słowne określonych funkcji semantycznych. .!• shh n ten sposób potraktować któryś z już rozpatrzonych wyrazów wu lo/_n* cznych. należałoby ustalić, jakie elementy przejęły te funkcje, któn _za. tracił on w różnych okresach swej ewolucji. Na przykład pierwotny zakres znaczeniowy przymiotnika dobrowolny (por s. 201) został niejako podzielony między słowa względem niego synonimiczne. on zaś sam zachował stosunkowo niewielką jego część — znaczenie z własnej woli, bez nakazu'. W innych kontekstach zastąpiły go wyrazy: świadomy, zamie-rzony („dobrowolne mężobójstw'o". Sarn. Stat. 605, Sł. Sz.), ochotniczy („Pierwszy huf z Krzyżaków dobrowolnych**. Miech. Glab. 10. Sł. Sz.). swobodny („dobrowolna wola”. Sak. Dusz. 79; „Aby kto był dobrowolni, przepuszczon krom cła". Mącz., L), wolny („dobrowolne nauki”. Hist Al 67 v. Sł Sz. — starszy odpowiednik terminu nauki wyzwolone) ltp. A zatem proces usuwania polisemii ma jak gdyby swoją drugą stronę, którą stanowi zjawisko odmiennej niż dotychczas repartycji zakresów /.nar-/omowych synonimów'.

W dziedzinie synonimiki polskiej można zaobserwować pewną zasadn -czą tendencję historyczną: dążność do redukcji grup synommicznych. których składniki były mało zróżnicowane, stanowiły właściwie dublety (np przyczyńea, sprawca, autor, sposobiciel; przydać się, przygodzie się. przydarzyć się, przytrafić się ^1X2 albo luboń, lubownik, kochanek ¹ i Proces eliminacji nadmiarów synonimicznych, aczkolwiek żywioiow>. charakteryzuje się pewnymi ogólnymi prawidłowościami. A więc np. wychodzi z obiegu jeden z dwóch synonimów' o znaczeniach przenośnych, j¹

** Z pasma tego najwcześniej ubył czasownik p^rzydać się, zaświat!eto:*:    •'*

nu* w tekstach do XVII w. Zapewne przyczyną jego wyeliminowani a oyh* '•’>* wa mu dwuznaczność: 'przytrafić się' i 'być pożytecznym'. Interesujące =    °

v. obu funkcjach był względem niego synonimiczny czasownik przywóz-¹ mc zdołał się utrzymać w żadnej z nich, wyszedł całkowicie z obiegu.

^SM Wydaje się. te kres żywotności wyrazu luboń przypada na diugą XVIII w. Linde w każdym razie oznacza go już jako przestarzały, l.ubownc. • ' czemu 'kochanek' wyszedł z obiegu w pierwszej połowie XIX w., natomui ■ck niu ‘miłośnik, amator' utrzymał się aż do przełomu XIX i XX w.

0 typ “* fe^owl^ofc.ⁱ • «* ,

K »* " :”“^CTcnlu    ■ _r)c, »p    „< i

**<•' 'Kl/vu/nił- o. .. "ynodu apelowali, polem

^{u 1,0} ł‘ i**kl Marc 4. 85). tapo^biec c2eTn" - i    ⁿ'e*brod*on»". Groch. W

«u awtąpi* • *»k.,    _Wy_th *    ⁽"^{Wl,lw temu}

stwo. *l^{c mu} *“k<**y* nic m,», _Tr Ttl ,,, , ^: "    ‘ ⁿⁱ'^bMP«ci*ń-

cofanych z obiegu przeważa), wyrazy    ^5yR"^mm6w

ia konkurencji ze swymi precyzymwijwmi    ^me wyXnV^m'*~

2i; n_P upadły by! synonimi^S

dzni/. ubogi („Jezus żadnego i najupadlei^. J . ™ ^{f) /} '^miolmW,w *<*

^% Z Zo Lwi    r ^Wyr“^u    (..Am ręż, ani nogami

władnąc mc m gł. jeszcze do tego na oczy upadły bvł" Steb • aift i i

W rezultacie stracił żywotność w obu zakresach znaczeniowych. zdolJ _się utrzymać ylko jego postać rodzaju żeńskiego, dzięki wyspecjalizowaniu się w swoistej funkcji semantycznej (upodla kobieta).

W paśmie synonimicznym zachodzca. zastępca, rękojmia, poręczyciel 'osoba gwarantująca czyjąś wypłacalność lub czyjeś nienaganne zachowanie* —- uległy eliminacji wszystkie składniki dwuznaczne: zachodica i zastępca — jako wyrazy, które jednocześnie oznaczały osobę pełniącą chwilowo czyjeś obowiązki, rękojmia zas — ze względu na kumulowanie tr*.ści osobowej 'poręczyciel' i nieosobowej gwarancja, zastaw'

Podobnie większe szanse w rywalizacji synonimów ma wyraz o zakresie bardziej wyspecjalizowanym (z tego względu rzeczownik obłuda wyparł svcój starszy odpowiednik postawu '*³⁵) i o strukturze lepiSj motywującej użycie w danym znaczeniu (por. kalkę łacińską przypadłość _ch_a* 13# _ j jej nowszy synonim u-dościwosć; albo dawne poepolitowoc

i dzisiejsze lekceważyć)^ł37.

Imnh.n riamTd wyróżniały się pewnymi *>kbdjukam; urutóui^ymi. £**>:-

S:^mtoEmiego.’S tonŁ'^ rgżojmia o, dl»₍ -u, «hdT.

inobŁ,. a w Mrcu    me prawdnwc. ak i**.**-

miął Kymiotnik postawny    ich je i w    funkcji ^c^uowęj

Żarn., cyt SW. Warto dodać. **    ^ / •"

pokryzja', uatąpita z kolii ^,n,°. _u: ujrzawszy uczniowie    Łj^daŁ

mylący urojenie l|X>r.    tfc obhida jest. i »xl    Jlamcnejoy-

dzie idzie, Wltrwożyli się ^r“ { '' ,_{v w} treści przymiotnika !_v ^W )«^no obńidnc*. H. L); analogiczne zmiany    prawdziwego, jako my mam».

iał. Post. I4l, L).    własności Chleba l ^Wl,‘^a •    * imtzi po*pałł*ow»c.

-c-h w i po*»r».    ^,0    ^

cy mówili, te Chrystus nie miał    _L

tue-

Biał. Post 141, L)    • ■    i wina". W Post. W.

219

słusznie, bo był to wódz dosxoi u >