P1070612

iecka chuć" („Łakomstwu tylko swemu i świeckim < h«.₍

▲    ■ aa «*1    ć¹. \    24«%    ....___t.    •

»om

ogólna    582 jego zaświadczeń. Ale już w XVIII w. po_sla,

stepuj? głównie "• <*^lci<?niu '«w naganna . o szerszym jednak zakresie nie ograniczonym jedynie do pragnień seksualnych; _por \_v

pcKzgtkiem są chuci; chuci z interesów wynikają” Zab. 1.1. Alb., i ’. nycja ta utrzymuje się w pierwszej połowie XIX w. *»«. choć jednocz,

W tym okresie przewagę zdobywa odcień 'pożądanie seksualne*, dawni, mający charakter kontekstowy (np. aktualizujący się w związku ciw,>, ,

doHM Sknr. 2yw. 560. Sł. Sz.) itp Owych użyć negatyw ■ chwć Słownik polszczyzny XVI wieku notuje zaledwie 57

chuć).

Warto dodać, żc analogiczny tok ewolucji był właściwy derywatom razu. które także występowały w dwóch wariantach, np. niechęć niech,',,

₍ Gdy obaczył niechuć k sobie wszystkich ludzi, wypadł w niemoc’¹ Bu Kr. 133. L)' chętny//chut ny oraz chętnie//chutnie („Będziecie ofiarować zapalną ofiarę wonią najchutniejszą Panu”. Leop. Num. 28. 27; ..Do wioseł chutnie się rzucili”. Zbił. Dr. A4; „Dziecko kołyszą, aby spało chutnu Ziraor. Siei. 162. L), chętliicy//chutliwy („Jezus chętliwy był ku wypełnieniu woli Ojca swego”. Biał. Post. 184; „Abyśmy do tej cnotv ćhutłiwsi byli”. W Post. W. 111, L), chętka ■"chutka („Zawsze do służby bożej masz mieć chutkę”. Kulig. Her. 173, L). Wydaje się, że pejoratywna zmiana znaczenia nastąpiła w derywatach później niż w podstawie, bo Linde notuje jeszcze wyłącznie treść nie wyspecjalizowaną 'chętny, och -czy przymiotnika chutny.

Aż do połowy XVIII w. czasowniki pękać i pukać (się) były używane jako warianty w znaczeniu rozpadać się na części"; por. „Gdy ziarna zboza posianego pukną, trawę z siebie puszczą”. Odym. Sw. A a 4 b; „Nie leją młodego wina w stare naczynie, bo się pukają stare naczynia”. Leop. Math. 9. 17; „Choć tak wiele było ryb, sieć się nie spukała”. Sęki, Joan 21; także w zastosowaniach przenośnych: „Ze śmiechu mało się nie pukł Jabł. Ez. 51; „Pukam się prawie z gniewu i zazdrości”. Chróść. Ow. 238. L Zapewne przyczyną rozejścia się obu wariantów był proces przesunięcia dominanty w treści każdego z nich. Forma pękać zaczęło oznaczać wyłącznie procesy rozpadu dające się zaobserwować wzrokowo. puK-.r zaś — towarzyszące im efekty akustyczne ^,S4.

Spośród wariantów' różnicujących się samogłoskami rdzennymi u i ¹

^lu Por. u Śniadeckiego: „chuć panowania" Zagaj. 162, a nawet jeszcze ² niern dodatnim u Berlińskiego: „Potem go uczy, jak zażywać fortelów nych (_); a chłopiec pojętny, bo chuć w nim i chciwość po temu". Pow. i, ¹ • Dor.

^:u Wydaje się, że wariant pękać mógł być kiedyś używany także na oznacz •• zjawisk dźwiękowych. Świadczyłoby o tym następujące zastosowanie przenośne " • •azu: *Przecoż się tedy na nię o tę prawdę tak surowie pękasz? ' Sniot: L.

‘tak się gniewasz, srożysz, nacierasz z krzykiem’.

najmniej s,ę rozeszły jyskał tylko odcień    _ho„ ⁰ ' "

ek

_nn |U — zabarwieni, poetyckie Podlegały także różnicowaniu    ,

■m

„jyrównim analojtieznyeh. zac?■ ^z kWrVeh Jeden byi rezulutci _a^!o><W«lo ,tp. W XV, _W    «*»y przegłos biada//bied

136 świadczeń postaci biedo w sł s    ^{forma b4ad}« 127* użyć na

wymienne znaczeniowo. W funkci ..'l*'    są całkowicie

tle identycznych otoc zeń słownych v ^rzykl\^Ucow^ Pojawiają się np. na najmilejszy!” Rozm. 168; „B_irda mi, ^M ' ‘" * ^Wada mnle| ,ynku m6:

wam Ucomienury. mędrcy R_(łzrr .„₂ j***" »*r R«m. IM; ..Biada 461, SI. stp. Ber. ograniczeń wymieniaj _s ć m* T*' ^UcemlCTnky" *»“• •niedola, klęska, nieszczęście przeklJ,,^    ^W “^laramiu

^szkara<l,,;^! »w niżli czudnej stn^! Bid

tego przcklęctwa i te biadv. która nam P_nw pa ^Y i iZS c«4rv, -R, l r-1 '    ■ ^nam ł an Bog przez proroka grozi .

Skar Kar. Sejm ,01 b, SI Sr. W XVIII ., biada _mc występuje Juz w tej

funkcj. (Linde oznacza Ukie użycie jako prz, starzale). choi zapewe poją-

_Wia się y ■■/'sporadycznie jako środek stylizacji (np. archaicznej). jak

na to wskazuje cytat - maksyma z Bohomolca: ..Biada bez dzieci'biada

a,vV' —    3-- ’--

Wyraźniej . szybciej zróżnicowały się semantycznie elementy działo i dzieło. Już w XVI w. działo niemal niepodzielnie występuje ze znaczeniem urządzenie do wyrzucania pocisków, armata’; w przykładach Sł Sz tylko jeden cytat — wobec 241 zapisów formy działo — zaświadcza jeszcze użycie postaci dzieło w tej funkcji semantycznej. Natomiast w znaczeniu 'czyn. praca i jej rezultat' oba warianty były wymienne¹¹*, choć i tu zarysowywały się tendencje repartycyjne (postać dzieło występowała — według danych Sł. Sz. — trzykrotnie częściej). Rozejście się obu wariantów nastąpiło może na przełomie XVI i XVII w.; w każdym razie dla osiemnastowiecznego poczucia językowego działo i dzieło stanowiły jednostki tak całkowicie ze sobą nie związane, że użycie pierwszego wariantu w funkcji znaczeniowej 'trud. praca Linde oznacza juz nie tylko Jako przestarzałe, ale wręcz homonimiczne względem działo armata .

Charakter powtarzalny miały także oboczności wariantów różniący

^M Świadectwo Lindego wrieazuje m to, ^    k^w słowniku Linde-

^* i    -K ni¹;    wiotkim    wy-

j z dziećmi”. Kom. 1, 263, L.

, 3. Renesans postać; Piątek ^f■/ ornemu zbroję podocor-i

»• „(Cesarz) Ludwigowi dał koń    _{( do srogie}go się i p:eK;cUie*o d~*»

tego działa". Biel. Kron. 414    . m _ur0dxiW4 mewiaslę, aby    _:tte

ntó Udek!,. Napr.w.1,    ** 200. SI Sr *.**!. *“«

wszedw9zy, o czystosc się    P"

na dzieło twoje” Wrobi. 2ołt. 217, L.

>31