P1070618

Wspólny TMkres użyć przenośnych był też właściwy parom f„_rhll| wsoółpodsta wowych zarysować — norytouwć (..Stanowisko _Co w* prawie wschodniej narysowało się najwyraźniej" Kalinka W . _cyt _Sv poiafnić i wyjaśnić (..Jako konieczne pojaśnienie do niniejszej pov.V (...)•*. Jeż. WD 279), zmieszać i pomieszać („Widziałem zgryzionej , pomieszanych domowników wszystkich . Jeż, WD 279; „Stał pomieszany'

. oczyma spuszczonymi". Dygas. Beld. 167, Dor.), zepsuć kogo i pop*,,/. ;, po („Człowiek najlepszy popsuje się w złej kompanii". Kossak. Ksiądz i _: Dor.; „Obyczaje z dnia na dzień popsutsze". Teat. 49 b 5), przewrót /, i wywrotny („Radzili, abyśmy się z dobrymi przyjaźnili, a wywrotny, chronili". Gil. Kaz. C c 66; „Szatan wszelką chytTOŚĆ swoję wywrotną', , wiernych wypuszcza". Gil. Post. 178 b. L).

Ostatni przykład wskazuje na to. że repartycji semantycznej podi^.. ją nie tylko czasowniki prefiksalne. ale i pochodne od nich przymiotnik, oraz rzeczowniki.

Zazwyczaj są to procesy paralelne do zmian, które zachodzą w ich podstawach; na przykład dawme mieszanie słów* posługa —- usługa — p_r*_f/_ sługa pozostaje w związku z niewyrazistym rozgraniczeniem treści cza sowmików posłużyć — usłużyć — przysłużyć się (Linde objaśnia połączenie posłużyć komu czasownikiem przysłużyć się, a hasło usłużyć (komu) opatruje definicją: 'przysługę uczynić*). Podobnie wymienne użycie wyrazów poufały, poufny i zaufany, charakterystyczne jeszcze dla pierwszej połowy XIX w. („Czytywał wyjątki (poematu) poufałym przyjaciołom". Koźm. Pam. II. 160; „Powieść (...) ukazała się bezimiennie (...). Poufne osoby wiedziały zapewne, kto był jej autorem". Siem. L., Ryc. I 155, Dor.), ma swój odpowiednik w nakładaniu się zakresów semantycznych czasowników* podstawowych zaufać i poufać, które Linde definiuje tym samym zwrotem ufność w kim pokładać. Starszą tradycję polszczyzny reprezentuje też wymienność przymiotników poczciwy — uczciwy i ich derywatów ^,8S. uwarunkowana dubletowym charakterem czasowników uczcić i poczcie (por. „Poczcij ofiarą i ślubem boginię". Chrośc. O w. 391, L).

Czasem jednak zróżnicowanie następuje dopiero w sferze użyć wyrazów pochodnych. Mogą. się w nich mianowicie stabilizować — jako znaczenia podstawowe — odcienie, które w czasownikach mają charakter dorażtn i drugorzędny; por. okryć (np. ramiona szalem, płaszczem) — i okrym 'odzież wierzchnia'; nakryć (do stołu) — i nakrycie komplet tal-.‘/> i sztućców'. Rozwój semantyczny rzeczowników odsłownych wyprzedza zatem niekiedy repartycję czasowników podstawowych. Formacje u -’^{u 1}

i poczuć stanowią nudni dublety /.m nacechowaniem *tylLst_y(:7._nym :    licują *ą bowtam raczej

miast uczucia i poczuci* _ro7ⁿ* ***** i krążkowe uczuć); nato-Poczucie zbliża się dziś do wyrazu kwit * ****•“ ^Ure*^c*Owym całkowicie, zcologicznie synonim (por*_ucł,, _Obo, 1*°^{1 Kt}*nowi jego uwtkłany fra-urfwnej śmiesrnośri Itp.) R»HvVi»ii * ' ^U* *^>°^czuc* 3od no id, poczucie rzający, że Jeszcze w początkach Xv ^ ^zmiany N tym bardzie] ude-w stosunku do siebie dubletami T ^U°^{2,<rł< 1} !¹"*« pozostawały

< ■»

nikiiwyciajny^ ot^oiiy:7^_r™Ini^tha'^akUc>Iowal0 —

twórc zych - rzeczownik? ^porr,wnaniu * zwojem ich podstaw słowo-za tautologie,* frazeologią    l

ipssnssrrjr isaaarŁS?

Rozwój znaczeniowy dubletów sufiksalnych podlega w zasadzie tym samym prawidłowościom, co omówione zmiany formacji przedrostkowych. W obu zakresach zjawisk następuje wtórny, precyzyjniejszy podział funkcji semantycznych między składnikami całej grupy derywatów wywodzącyt h się od tej samej podstawy, dawniej nie zróżnicowanych znaczeniowo. Przymiotniki pochodne od wyrazu osoba: osobisty, osobliwy, osobny, osobowy występowały kiedyś w różnych konfiguracjach wzajemnych jak elementy całkowicie wymienne w kontekście. Onufry Kopczyński używał np. terminu gramatycznego wyrazy osobiste na oznaczenie zaimków osobowych. Wymieniały się też formacje osobisty i osobliuzy. np. „Ludzie często bardziej tego poważają, co osobistszy, niż co mądry Lub. Roz. 194, L 'co osobliwszy’; i odwrotnie: „Osobliwy list, który od osobliwej osoby, nie jawnego pisarza ręką bywa pisany”. Sax.. Porz 95; 'osobisty". „Nie tak trapi ona nędza, która jest powszechna, jak owa, która jest osobliwa”. Biał. Post. 113, L. 'osobista, prywatna’.

W relacji zamienności pozostawały również wyrazy osobliwy i osobny. np „Król księdzu to rozkazał na miejscu osobliwym, gdzie tylko sam król był a ów ksiądz". Górn. 151; „Na osobliwym miejscu, nie przed ludźmi Glicz Wych 9. 4, L 'na osobność-.'; „Król Stefan prócz ogólnego potwierdzenia przywilejów Brześcia osobliwym (...) nadamemmyta miasto uposaży)" Balu. M. Polska IV. 590. Dor. osobnyn i przeciwnie; „Osobną w sprawach mądroścą oczy na S,_s ooracai

» Zamienność przymiotników «o»c^j, i ^ob*^<^;*^l,s^    °,!L sunjrchucw W*

wujemy sic. « sługi mamy U)cbL- nKiyaaln*’- -A *r •‘•W* <*>-

w    - w.

!«•

243

1

Np. „Swoimi czynami wielkimi i wzorowymi (...) oddali posługę swej ^lui:(Kl° wokci’ RuL Wspom. 115.    .    „..mi

^m ,Zebrał poczciwą pracą majątek niemały”. Chęć. Szlach. U; „Był to o i kziaKow&nej poczciwości człowiek" Zer. Dzień. I, 89, Dor.