P1070619

2vu\ 2, 434, L; „Pani Jaraczewska ma osobną prodylekcję do opisu ba i urocrysto^i". Grabów. Mich. Lit 71, Dor. — ‘osobliwą*. Jedno,-/, osobny był w znaczeniu 'prywatny, własny* dubletem przymiotnika _histy („Ka*dy szlachcic jest wolny od podatków osobnych”. p_am o-939. L — ‘osobistych, indywidualnych').

Można więc powiedzieć, że ogólna treść 'związany z osobą*, przysług-■ ca pierwotnie wszystkim przymiotnikom omawianego ..pola” słówotv czego i stanowiąca podstawę ich nie ograniczonej wymienności, konkr, zowala się stopniowo w użyciach każdego z nich. W przymiotniku osohis-zaczęło dominować znaczenie 'związany z daną konkretną osob-a więc ‘prywatny, indywidualny’; w formacji osobliwy na plan pier\vsz_v wysunął się odcień związany t y 1 k o z daną osobą’, a zatem ‘szczegółm niezwykły’. Specjalizacja dawnej treści ogólnej w zastósowaniach poszew gólnych formacji sprawiła, że w ich zespole zaczęło brakować wykładn i; „czystego** znaczenia relacyjnego ‘związany z osobą (bliżej nie określoną)* Funkcję tę przejął powstały w XIX w. przymiotnik osobowy (np. fundusz

osobowy, dane osobowe itp.).

Zostają też wyzyskane wszelkie nadmiary leksykalne powstające wskutek ekspansji pewnych typów słowotwórczych i cofania się innych. Proces ilościowego wzrostu przymiotników z formantem--ow(y), który

uintensywnił się szczególnie w trzeciej ćwierci XIX w., nie zawsze powo

dował zanik ich starszych ekwiwalentów semantycznych (np. struktur typu metalny, piaseczny itp.); na ogół stabilizowały się one w funkcji jakościowej, podczas gdy neologizmy z formantem -ow(y) przejmowały zakres znaczenia czysto relacyjnego "związany z...'.

Przypomnijmy chociażby repartycję przymiotników głodny odczuwający głód’ i głodowy 'związany z głodem’ (kuracja głodowa, śmierć głodowa itp.), która nastąpiła pod koniec XIX w., po okresie ich wymiennego użycia („głodna kuracja” Mick. Dziady 140; „głodna śmierć” Jeż, WD 211—12). Nie trwał on zapewne długo; Linde nie notuje jeszcze przymiotnika głodowy, może więc był to neologizm dziewiętnastowieczny.

Zarysowują się jednak i dość istotne różnice w przebiegu repartycji semantycznej struktur prefiksalnych — i przyrostkowych. Po pierwsze — w formacjach sufiksalnych procesy te mają z zasady charakter radykalniejszy, nadmiary leksykalne są usuwane konsekwentniej. Na przykład częsty jeszcze w początkach XIX w. typ dubletowości w zakresie rzeczowników czynnościowych: wymienność derywatów wstecznych i formacj. z sufiksem -ek (np. wstęp — wstępek ‘wejście, wkroczenie') — został w ciągu kilkudziesięciu lat całkowicie wyeliminowany z języka. Jedna ze struktur niekiedy zanikała (np. wylewek, ustępek)¹⁸⁷, częściej jednak za-

„Wylewek rzeki, stawu, jeziora”. Cn. Th. 1318; „Ustępek słońca <>ci unmtu decllnatio” Solsk. Geom. 7, L.

ehowywnły się obio, w nwolst_Vm , ,

daw-

ne dublety wy»u>p i ivy*t_w£ ,_M    ****** ***«wnlowytt (por.

Po drugie — podział funkeii’^ ^P ‘ ^połt<^pekttt Itp.). wt^knoj polaryzacji znaczy w !^doP^wadza do znanie nych Wśród struktur utworzonych nr ^ *'?^lk*»kych ni* w prefiksal-rzn całkowito zerwani*    ^/Hr'^W'^k;,m' raczej rzadko «i«* zda-

zwyklo utrzymuj. *ię _{w nich}    między dawnymi dubletami;

wczuć i Odczuć — 'doznać*) Tymcza*    •^Jądro” ^zrucwniowt (por.

zjawiskiem czutym w zakresu- _formilru    ^ *** **

Można tu przytoczyć nr/vUł. i ‘ ^J '^ufłksalnych.

n dltś skrajnio zróżnicowanych    *}***** wymiennych,

okolica — okoliczność *•« ł₀i» .    '; ^{1 ,vo}* ⁿP słabość — tłabizna***.

kowny szlachecki - «(achetny°m Up ’ ^Zby(ec2n« " *** ~ ***-

ih Tradycja zamiennych utyć wvr»7Z«« _ ,

XIX w.; por. „Kazał mię krajowego uc7vć t2?Lw!^{P 1    pn}*^trwał* •* ¹⁰

uczyniłem postępki”. Nieme. Różne 396 SzStól' ,^W.^ktj2T?. ^włKrt!f*-^{4046 Ł;aczr}* bić w swoim rzemiośle". Proch Szkice 157 Der ¹ znukomlte musiał stępki ro-

wić* " Ktot 'tSS ^T»CS; “ 22*’ * e- '“l>,«ob*i ujtnowfti l p»-

Trwa^O.^Dor *** ^2110131 ’*    ^do naltanlik) poaytnjch pum-. £u.i

l£!VTreś’ć "najbhzsz- otoczenie' wyrazu okoliczność oznacza Linde Jako pnesta-r«da i Ilustruje głownie cytatami szcsnastowiecznymi, np. „Przeciął wieś z jej okolicznością . Groch. W. 25G; „Krzyżacy okoliczność wszystką t te U Umtę stroną Warty mieczem burzyli". Krom. 333 itu.

^IW »Mówi Jezus choremu: wstań a weimij łożysko swoje, a idi' W. Post. W 2, 275, L. Prawdopodobnie ogniwem pośredniczącym między tą treścią a znaczeniem współczesnym 'zagłębienie, w którym coś się mieści, jest osadzone, porusza się* był odcień 'legowisko ; por „Uczynię Jeruzalem (...) łożyskl smoków". Leop. Jer. 9. l; „Łożyska Centaurowe". Ustrz. Tr. 111, L.

»^M Wymicnność przymiotników zbyteczny i zbytni miała charakter obustronny. Knapiusz pisze np. „zbyteczny, zbytni, co zbywa" i ilustruje użycie formacji zbytni w tym znaczeniu przykładem: „Zbytnie rzeczy w ciele ludzkim, ezerementa"; w Adayiach z kolei cytuje przysłowie: „W nędzy łacno pomacamy, jak wiele zbytnich rzeczy miewamy". 1 odwrotnie: w znaczeniu ■nadmierny' jeszcze w XIX w. mógł wystąpić przymiotnik zbyteczny, np. „Najwięcej odróżniał się od innych ludzi swoją zbyteczną otyłością". Staszic. Dzień. U, 31; „Obwiniano go (,.) o zbyteczne uciskanie obywateli podatkami". Kaczk. Amunc. 11,5, ŁX>r.

Z kolei zbytu, i cbytkowny były dubletami w znaczeniu Jl555^^y,MZSJSc (o przedmiotach), 'kochający się w zbytku, w luksusie^o^^k^jjłł^^ zbytni tak był ojcowi mienie potrawu ii tylko w Jedne*w^MT. w funkcji tej pojawiał się zresztą i zbyteczny, np.,.Bodaj kobjrtj    ^C mo-

ubiorów zbytecinych". Karnk. Kat. 348; ..Jako ^ ten jgrtek te, pod Słońcem zbytcczniejszego państwa nic ukaże, choć są we wszysmo

Falib. N 1 L.    ,    i.j_nAtninBVM .wstępował tylko w treści

** Szlachecki był przymiotnikiem    ^ XIX w° a nawet w pierw-

'zwtązany ze szlachtą . natomiast    Jj 'uc*ciwy o p»ęknvm charakterze . jak

szych latach XX w. mógł    w obronie U) ludzi nieszlachet-

'należący do szlachty . »P- *W> =^P _l[V,_duA „genu-lman". Rudniań. Idea 78. Dor. nogo pochodzenia, godnych wszanzt miana