P1080825
WSCHÓD 1 ZACHÓD WPOHIE■ .mU.F.Nl/MU_
. „ ,^da l0 jcsi obejmowała ona całą tę część dziedzictwa Alcksan-nic wpadła na powrót pod kontrolę „barbarzyńców”. Tak więc w rZnnei Dcmpcktywic Imperium. Wschód stanowi syntezę tego, co po. ro/3i<my jako hellenistyczny Zachód i azjatycki Wschód, w Ltniciaom od czasów Teodozjusza trwałym podziale na Imperium Wschodnie i Zachodnie sytuacja kulturowa znalazła swój ostateczny polityczny wy. raz: w czasach Bizancjum zjednoczona wschodnia połowa świata zaczęła w końcu formować greckie imperium, którego wizja pochodzi od Aleksandra, a które umożliwił hellenizm, jakkolwiek jego geograficzny zasięg pomniejszony został przez perskie odrodzenie za Eufratem. Analogiczny podział chrześcijaństwa na kościół łaciński i grecki odzwierciedla i uwiecznia tę samą kulturową sytuację w sferze religijnej dogmatyki.
Właśnie ta przcstrzenno-kulturowa jedność stworzona przez Aleksandra i istniejąca kolejno jako królestwa Diadochów, jako wschodnie prowincje rzymskie, jako Imperium Bizantyjskie i równolegle jako Kościół grecki, ta powstała w hcllenistyczno-orientalnej syntezie jedność stanowi scenerię owych duchowych nurtów, który mi zajmuje się nasza książka. W niniejszym wprowadzającym rozdziale musimy wypełnić ich tło przez powiedzenie czegoś więcej na temat hellenizmu w ogóle, a także przez objaśnienie z jednej strony pewnych aspektów jego dwu składowych czyli Hellady i Azji, z drugiej zaś sposobu, w jaki się spotkały, połączyły i co było wynikiem tego związku.
A. ROLA ZACHODU
Jakie były historyczne uwarunkowania i okoliczności rozwoju, na który wskazaliśmy? Zjednoczenie, któremu początek dał podbój Aleksandra, przygotowane było po obu stronach. Już wcześniej Wschód i Zachód, każde na swoim terenie, zmierzały do osiągnięcia maksymalnej jedności, zwłaszcza w kategoriach politycznych: Wschód zjednoczył siq pod rządami perskimi, świat grecki pod panowaniem Macedonii. Tak więc podbój monarchii perskiej
przez Macedonię był wydarzeniem dotyczącym całego „Zachodu" i całcco „Wschodu" *
Do ról, które obie strony miały odgrywać w nowym połączeniu, przygotowały, choć w bardzo różny sposób, kulturalne przemiany w każdej z nich Kultury mieszają się najłatwiej, kiedy myślenie każdej z nich uniezależnia sic wspos wystarczający od specyficznych uwarunkowań terytorialnych, społecznych . narodowościowych, tak by osiągnąć pewien stopień ogólnej ważności
i siać się lym samym /dolnym do przekazywania i wymiany swych treści. Przestaje być ono wówczas związane z takimi określonymi faktami historycznymi jak ateńska polis czy wschodnie społeczeństwo kastowe i przybiera swobodniejszą formę abstrakcyjnych zasad, które mogą rościć sobie prawo do ogólnoludzkiej obowiązywalności. których można się nauczyć, które można wesprzeć za pomocą argumentacji, i które mogą współzawodniczyć w racjonalnej dyskusji z innymi zasadami.
Kultura grecka w przededniu podbojów Aleksandra
Kiedy pojawił się Aleksander. Hellada, zarówno faktycznie jak i w sferze samoświadomości, osiągnęła już ten poziom kosmopolitycznej dojrzałości.
To właśnie stanowiło pozytywny warunek wstępny jego powodzenia, któremu po stronic orientalnej odpowiadał warunek negatywny. Przez więcej niż jedno stulecie cała ewolucja greckiej kultury wiodła w tym kierunku. Ideały Pindara z trudem dawałyby się zaszczepić na dworze Nabuchodonozora czy Artakserksesa albo panującej w ich królestwach biurokracji. Od czasów Herodota, „ojca historii” (V w. przed Chrystusem) Grecy interesowali się zwyczajami i poglądami ..barbarzyńców”; ale helleński sposób życia przeznaczony był dla Hellenów i tylko dla nich - a dokładniej dla tych, którzy urodzili się wolni i byli pełnoprawnymi obywatelami — był odpowiednim sposobem życia. Ideały moralne i polityczne, a nawet idea wiedzy, związane były z określonymi warunkami społecznymi i nic rościły sobie pretensji, by mieć zastosowanie do ludzi w ogóle — co więcej, pojęcie „człowieka w ogóle” z praktycznych względów jeszcze się nic wyodrębniło. TVm niemniej refleksja filozoficzna i rozwój cywilizacji miejskiej w poprzedzającym Aleksandra stuleciu stopniowo doprowadziły do jego wyłonienia się i wyraźnego sformułowania. Soflstycznc oświecenie piątego wieku przeciwstawiło jednostkę państwu i jego normom, a przyjmując przeciwieństwo między naturą a prawem, jako opartym wyłącznic na konwencji, pozbawiło je jego starożytnej świętości: moralne i polityczne normy stały się względne. Przeciwko sceptycznemu wyzwaniu sofistów zwrócona była odpowiedź sokratejsko-platońska, która bynajmniej nie odwoływała się do tradycji, lecz do pojęciowej wiedzy dotyczącej tego, co zrozumiałe czyli do racjonalnej teorii, która nosi w sobie zalązek uniwersalizmu. Cynicy głosili przewartościowanie istniejących norm postępowania, samowystarczalność jednostki, obojętność wobec tradycyjnych wartości społecznych, takich jak patriotyzm, wychwalali
Wyszukiwarka