P1080827

26 WPROWADZEŃ®. U SCHÓD I ZACHÓD W DOlillz IIHLU-NI/MU

Hcllenizacja Wsch(xłu

7 i ilnośdasymilacyjnc takiego tworu, jakim było hellenistyczne miasto, były ^Litością ogromne. Uczestnicząc w jego instytucjach . stylu życia, n.eheU . .'obwidc szybko ulegali hellcnizacji. która objawiała się najwyraźniej przyswajaniu przez nich języka greckiego, i to mimo faktu, iż prawdopo-dobnie od początku nichcllcńczycy przewyższali liczbą rodowitych Greków _czv Macedończyków. Następujący później olbrzymi rozkwit niektórych z ,vch miast, jak Aleksandrii czy Antiochii, wytłumaczyć można jedynie cią. chm napływem rdzennej ludności wschodniej, który nie zmienił hellenisty, czneco charakteru tych społeczności. Wreszcie w królestwie Scleucydow w Swii i Azji Mniejszej nawet miasta pierwotnie orientalne, poprzez zaadop. tówanie helleńskich konstytucji korporacjonistycznych oraz wprowadzenie gimnazjów i innych typowo greckich instytucji, przekształciły się w miasta typu greckiego, a od władzy centralnej otrzymały statut przyznający im przywileje i obowiązki takich miast. Było to jak gdyby powtórne ich założenie, dowód postępu hellcnizacji, a jednocześnie czynnik ją napędzający. Oprócz miast do hellcnizacji przyczyniała się rzecz jasna także posługująca się greką administracja tych monarchii.

Na obecną w formule, iz Hellenem jest się nie z racji urodzenia lecz dzięki wykształceniu, zapraszającą sugestię skwapliwie zareagowali co wrażliwsi spośród synów podbitego Wschodu. Już w pokoleniu, które przyszło po Arystotelesie, spotkamy ich działających w najwyższych przybytkach greckiej mądrości. Zenon, syn Mnazcasa (tj. Manasseha), założyciel szkoły stoickiej, był pochodzenia fenicko-cypryjskiego: grecki nic był jego ojczystym językiem. a jego obcy akcent przez cały długi okres jego nauczycielskiej kariery w Alenach zawsze zwracał uw'agę. Od tego czasu aż do schyłku starożytności z hellenistycznego Wschodu płynął nieprzerwany strumień ludzi, często pochodzenia semickiego, którzy pod przybranymi greckimi imionami oraz w greckim języku i duchu wnosili swój wkład do panującej cywilizacji. Stare ośrodki nad Morzem Egejskim istniały nadal, wszelako środek ciężkości greckiej kultury, teraz już kultury uniwersalnej, przesunął się na nowe obszary. Hellenistyczne miasta Bliskiego Wschodu stanowiły jej płodne rozsad-mki; spośród nich najznamienitsza była Aleksandria w Egipcie. W przypadku imion zasadniczo zhcllenizowanych nic jesteśmy w stanic określić, czy ^3U!^0r *^Apame' ^lub Byblos w Syrii, albo z Gedary w Thinsjordanii' ma rodowód grecki czy semicki; jednakże w tym tyglu hellenizmu problem ten

staje się ostatecznie nieistotny — na arenie historii pojawił się byt nowego rodzaju.

W nowo założonych miastach greckich wynik tego stapiania się kułtur był od początku grecki. Gdzie indziej proces ten przebiegał stopniowo i był kontynuowany aż do okresu późnej starożytności: ludzie nawracali się na hellenizm jakby zmieniali partię albo wyznanie i trwało to nadal w czasach, gdy do głosu doszły juz ruchy odrodzenia narodowych języków i literatury. Najstarszego, można rzec anachronicznego przykładu takiej sytuacji dostarczają znane wydarzenia w Palestynie z czasów Machabcuszy w drugim wieku przed Chrystusem. Jeszcze w trzecim wieku po Chrystusie, po pięciuset latach trwania hellenistycznej cywilizacji, widzimy jak rodowity mieszkaniec starożytnego Tyru, Malchus, syn Malchusa, staje się wybitnym autorem filozoficznych traktatów i. za sprawą swych helleńskich przyjaciół, zmienia (lub pozwala im zmienić) swoje semickie imię najpierw na greckie Basileus,¹ a astępnie na Porfinusz,² deklarując przez to symbolicznie swoje oddanie dla • prawy helleńskiej a jednocześnie zaznaczając fcnickie pochodzenie. W tym •rzypadku rzeczą interesującą jest to. iż w tym samym czasie w jego ojczyźnie irzybicrał na sile ruch przeciwny — tworzenia narodowej literatury syryj-kiej związanej z imionami Bardesanesa. Manicgo i Efrema. Ruch ten i jemu odobne, które rodziły się wszędzie, były częścią procesu powstawania no-vych rełigii ludowych, przed którymi hellenizm zmuszony był się bronić.

Późny hellenizm: przejście od kultury świeckiej do religijnej

Wraz z właśnie wskazaną sytuacją, znaczącej zmianie uległo pojęcie hellenizmu. W późnej starożytności, po okresie niekwestionowanego uniwersalizmu pierwszych hellenistycznych stuleci, nastąpił wiek nowego zróżnicowania, opartego pierwotnie na kwestiach duchowych, a dopiero wtórnie ma-ącego też charakter narodowy, regionalny i językowy. Na wspólną świecką żulturę coraz bardziej zaczęła oddziaływać umysłowa polaryzacja o chara-łcterze religijnym prowadząca w efekcie do rozpadu poprzedniej jedności na Jwa odrębne obozy. W tych nowych okolicznościach słowo „helleński", użyte jako hask) w obrębie świata całkowicie już zhcllcnizowancgo, odróżnia sprawę.

zawodu uprawianego

1

   „Król" - dosłowne znaczenie imienia Malchus.

2

   „Purpurowy strój" - aluzja do jego pierwszego imienia jak t dogłówji w jego rodzinnym mieście, farbiarstwa tkanin w kolorze purpury.