P1080829

_nZENIE wcrHÓD . ZACHÓD W POB'H HELLENIZMU__

_w ----

I, _chodzi o czasy przed Aleksandrem, spotykamy się

źródeł greckich) * fajnym ubite,wen.

(w pncawwilswc    ,_ncJ._a jedyny wyjątek stanowi tu literatura żyd„-

KI. negatywny fakt. jeśli potraktować go jako oznakę lite-»*^k3 *£-**, Sianowi san, historyczne Świadectwo, które jedynie racktcj bc/pK j    _{tokować na 1C}mal ówczesnego stanu naro-

poiwicrdza w, w    ;    .

^ddw    Wschód scalony w Imperium Perskim środkami

^"•' „.n,, w niemym nie przypominał kulturowej jedności, jaki, byl ‘T ^cM Hellada lwia wszędzie taka sama; Wschód w każdym regionie ^Dlatego .Klpow,cdż na pytanie o kulturowe uwarunkowania musiałaby '"we sic na tyle części, ile kulturowych jednostek wchodziło tu w grę. Fakt , n UipItkuje równtcz. problem samego hellenizmu, a ściślej jego składnika orientalnego W rzeczy samej, twórca terminu „hellenizm oznaczającego ^aleksandryjską, greeko^rienra.ną synrezę. Gustav Drpysen. sam ograni. ^1 uniwersalni tego terminu, stwierdzając, że śctślc biorąc rozwmęlo s,ę ,vie różnych odmian hellenizmu, tle istniało indywidualnych narodowości. W wielu jednak wypadkach nasza wiedza na temat tych lokalnych czynmków w ich pierwotnej formie ,es. bardzo skąpa. Pom.mo lego ogólna jednolitość nóżnietszeco hellenistycznego rozwoju wskazuje na jakieś ogólne podobień-siwo warunków. Faktycznie. jeśli pominąć Egipt, w przedhcllcnis.ycznym Oriencie możemy dostrzec pewne uniwcrsalistyczne tendencje, początki duchowego synkretyzmu, który można traktować jako odpowiednik kostno-politycznego nastawienia umysłu greckiego. Ti; sprawę rozważymy szerzej.

Wreszcie, przewaga cywilizacji panhclleńskicj w okresie po Aleksandrze oznaczała dokładnie to. iż sam Wschód, o ile w ogóle aspirował do literackiej ekspresji, musiał wyrażać się w języku greckim i na grecki sposób. W konsekwencji rozpoznanie takich przykładówsamockspresji jako głosów Wschodu w obrębie całości hellenistycznej literatury stanowi dla nas sprawę delikat

nego i często nie dającego się jednoznacznie uzasadnić rozróżnienia: chcemy przez to powiedzieć. Ze sama sytuacja jaką wytworzył hellenizm jest dwuznaczna. Tym interesującym metodologicznym problemem będziemy musieli zająć się później.

Oto niektóre z. trudności, jakie napotykamy przy każdej próbie rozjaśnienia wschodniej potowy obrazu przedstawiającego dwoisty fakt zwany przez nas hellenizmem. TVm niemniej możemy uzyskać jego ogólną, choć częściowo opartą na domysłach, ideę, z której przedstawimy tu krótko tyle, ile jest to

konieczne dla naszych celów. Najpierw słów kilka na temat stanu wschodniego świata w przededniu podboju greckiego, który to stan odpowiada za jego początkowe uśpienie, i za powolność, z jdfcą ponownie się budził.

Wschód w przededniu podbojów Aleksandra

Polityczno opatia i kulturalna stagnacja. Pod względem politycznym stan ten zdeterminowało następowanie po sobie despotycznych imperiów, które w wiekach poprzedzających przetaczały się przez Wschód. Ich metody podboju i rządzenia złamały polityczny kręgosłup lokalnych zbiorowości i przyzwyczaiły je do biernej akceptacji każdego nowego władcy zmieniających się imperiów. Losy władzy centralnej były nieuniknionym przeznaczeniem dla poddanych ludów, które były traktowane na równi z łupami wojennymi. Znacznie później len bierny stosunek orientalnych narodów do następujących po sobie politycznych władz wciąż jeszcze odzwierciedla wizja Daniela na temat czterech królestw. 'Pik więc doszło do tego, że trzy bitwy, które złamały potęgę monarchii perskiej, przyniosły zwycięzcy ogromne imperium z niezliczoną liczbą ludów zniechęconych do idei samokrcśłenia i nie odczuwających nawet potrzeby własnego udziału przy podejmowaniu decyzji. Na jedyny poważny opór o ludowym charakterze napotkał Aleksander w Tyrzc i Gazie, tak że musiał on być złamany przez długotrwałe oblężenia. Wyjątek ten nic był przypadkowy: to fcnickic miasto — a przypadek Gazy był przypuszczalnie podobny - mimo swej podległości wobec Wielkiego Króla było suwerennym państwem, a jego obywatele walczyli o swoją sprawę w starej grecko-fenickiej rywalizacji o panowanie na morzu.

Politycznej apatii dorównywała stagnacja kulturalna, częściowo wyrastająca z innych przyczyn. W dawnych ośrodkach wschodniej cywilizacji nad Eufratem i Nilem, które przed nastaniem epoki perskiej były również ośrodkami władzy politycznej, po tysiącleciach istnienia, cały ruch intelektualny zatrzymał się w martwym punkcie, pozostał zaś tylko bezwład budzących grozę tradycji. Nic możemy w tym miejscu wdawać się w wyjaśnienia, gdyż. odwiodłoby to nas od głównego tcmaiu; odnotowujemy po prostu fakt, który szczególnie w przypadku Egiptu jest w istocie bardzo oczywisty. Wolno nam jednak zauważyć, iż bezruch, który nasze dynamiczne upodobania skłonne są umniejszać jako petryfikację, mógł również, być uważany za oznakę doskonałości osiągniętej przez jakiś system życia — przypadek Egiptu dobrze potwierdzałby tę uwagę.