P1080832

. wokmsfcnfcnwaym przeważa hcllcnizacja Wschodu, w drugim na-omt. or-cn.a/.icja Zachodu. który .o proce, dobiega końca „kolo roku w n e w rezultacie obu iwh procesów powstaje synteza, którą przejęto

wpoić, Na tema. pierwszego okresu nic musimy się t Bvb to epoka królestw Sclcucydów i Ptolcmcuszów. odznaczają. ^rozwC '/ólnic rozkwitem Aleksandrii. Hellenizm triumfował na całym w cl«xl/ie i hvl ucieleśnieniem kulimy ogólnej, której kanony myśli i cks.

hnrAswajali wszvscv pragnący brać udział w intelektualnym Życiu epoki. Shszalnv bvl tylko glos grecki: wszystkie publiczne wypowiedzi literackie u/św-jlv tego języka. Z uw agi na to. co powiedzieliśmy o włączaniu się tniesz, toiiców Wschodu w nurt greckiego życia intelektualnego, milczenia Wscho-du nie można interpretować jako braku intelektualnej żywotności jednostek: polegało ono raczej na tym. ze Wschód nie wypowiadał się własnym głosem i we własnym imieniu. Ktokolwiek miał coś do powiedzenia nie miał innego wyboru, jak uczynić to po grecku, przy czy m dotyczy to nic tylko języka, lecz również pojęć, idei i formy literackiej, to znaczy najwyraźniej z wnętrza

tradycji greckiej.

Ź pewnością w cywilizacji hellenistycznej, szeroko otwartej i gościnnej, było miejsce dla tworów orientalnego umysłu, o ile przybrały one formę grecką. A zatem formalna jedność tej kultury ukrywała faktycznie jakąś różnorodność, na której jednak zawsze widniała niejako oficjalna grecka pieczęć Jeśli idzie o Wschód, sytuacja ta wytworzyła coś w rodzaju mimikry, co miało dalekosiężne konsekwencje dła całej jego przyszłości. Umysłowość grecka ze swej strony także nic mogła pozostać niezmieniona: to właśnie rozpoznanie różnicy między tym. co nazywaliśmy „greckim” przed i po Aleksandrze skłoniło Droysena do wprowadzenia terminu „hellenistyczny” w odróżnieniu od klasycznego ..helleńskiego”. Ten pierwszy nic miał jedynie oznaczać rozszerzenia kultury polis do postaci kultury kosmopolitycznej i przekształceń związanych z samym tym procesem, ałe również zmianę jej charakteru wynikającą z przyjęcia w tę rozszerzoną całość orientalnych wpływów.

Anonimowość udziału wniesionego przez Wschód sprawia wszakże iż niełatwo jest w pierwszym okresie wpływy te rozpoznać. Tacy ludzie jak wspomniany wcześniej Zenon, pragnęli być wyłącznie Hellenami, a ich asymilacja. na tle 10 możliwe, była calkowiia. Filozofia podążała na ogól szła-

oZuTTJT ^P™Y'^k0ly rd/Cnni° S^{rcckic; ,c}« bliżej końca lego okresu, już około dw.cśctc la. po Zenonie, także ona zaczęła okazywać

istotne o/naki zmiany w swym niezależnym dotąd rozwoju. Znaki te nic są z początku bynajmniej jednoznaczne. Przedłużający sit; spór na temat Posej-doniusza z Apamci (około 135-50 p. Chr.) dobrze ilustruje trudności związane z jakimkolwiek jednoznacznym przypisaniem określonych wpływów, a ogólnie niepewność co do tego, co w tym okresie jest autentycznie greckie, a co zabarwione orientalnie. Czy żarliwa astralna pobożność, która przenika jego filozofię, jest wyrazem umyslowości wschodniej, czy tez nic? Dowinlzić można obu tych stanowisk i prawdopodobnie oba będą nadal dowodzone, choć nie może być wątpliwości, iż niezależnie od tego czy Posejdoniusz był rodowitym Grekiem, czy nie. w jego własnym mniemaniu myśl jego była prawdziwie grecka. W tym przypadku, jak t w odniesieniu do całości obrazu, słuszne jest zalecenie, aby nic domagać się większej pewności niż zezwala na to złożona natura sytuacji. Zetknąwszy się ze szczególną anonimowością, można by nawet powiedzieć z jakąś „pseudonimowością”, która skrywa element orientalny, musimy zadowolić się ogólnym wrażeniem, iż.szeroko rozumiane wpływy orientalne występowały w obszarze greckiej myśli tego okresu.

Przypadek bardziej wyraźny prezentowała powstająca literatura zajmująca się „mądrością barbarzyńców”, która pojawiła się w postaci greckich listów: na dłuższą metę nie była ona jedynie sprawą antykwarycznego zainteresowania, lecz stopniowo nabierała charakteru propagandowegp. Inicjatywa autorów greckich na tym polu została podjęta w starych ośrodkach Wschodu, Babilonie i Egipcie przez tamtejszych kapłanów, którzy w języku greckim zaczęli tworzyć relacje o własnych narodowych dziejach i kulturze. Z racji tego, że był\' one bardzo starożytne, zawsze mogły liczyć na pełne szacunku zainteresowanie ze strony greckiej publiczności, lecz ponieważ temu zainteresowaniu w coraz większym stopniu towarzyszyła podatność na same duchowe treści tych kultur, kronikarze niedostrzegalnie zaczęli przekształcać się w nauczycieli i kaznodziejów.

Jednakże forma najważniejsza, w jakiej Wschód w tym czasie partycypował w kulturze hellenistycznej, związana była nic z literaturą, lecz z kultem: religijny synkreryzm, który w późniejszej fazie miał się stać faktem najbardziej kluczowym, zaczynał przybierać realne kształty już w tym pierwszym okresie epoki hellenistycznej. Znaczenie pojęcia „synkretyzm” rozszerza się zwykle tak, by obejmowało również zjawiska nie związane z rcligią; w tym przypadku cała cywilizacja hellenistyczna może być nazwana synkre-lystyczną, albowiem coraz bardziej stawała się kulturową mozaiką. W sensie ścisłym natomiast synkretyzm oznacza religijne zjawisko, które bardziej do-