P1080842
„K.mx\ Ol OWNfc WIERZENIA. Jł./YK SYMOOUCZNY LrrtRATURA osasnc**---—------
. nJl, Lcc/ niedawno (około roku 1945) sensacyjne odkrycie w Nag-Ham-/Chenoboskion) w Górnym Egipcie ujawniło całą bibliotekę gnostyc. kie wieczności. zawierającą koptyjskic przekłady z języka greckiego nic-znanych dotąd pism z okresu, który modemy nazwać .klasyczną" fazą litera-lurv gnosryckicj: wśród nich jedną z głównych ksiąg walentyman, „Ewangelię Prawdy" - napisaną jeśli nic przez samego Walentyna, to z pewnością pochodzącą z czasów pokolenia założycielskiego szkoły - której tytuł i sam t\lko fakt istnienia znany był z informacji Ireneusza. Za wyjątkiem tej jednej aęści jednego kodeksu opublikowanej juz w całości (1956) i pewnych wyją u kówz innych części, reszta obszernego nowo odkrytego materiału (trzynaście kodeksów, kilka fragmentarycznych, niektóre niemal nietknięte, obejmujących około 1000 papirusowych stron i prezentujących około czterdzieści osiem pism) nic została jeszcze zbadana. Z drugiej strony, pochodzący ze starszych odkryć koptyjskich kodeks, po sześćdziesięciu latach spoczywania w Muzeum Berlińskim, został niedawno (1955) po raz pierwszy opublikowany w swych paniach gnostyckich. z których najważniejszy. „Apokryf Jana”, jest głównym dziełem barbclognostyków, na które powoływał się już Ireneusz w swojej relacji na temat tego pochodzącego z II wieku systemu. (To i inne jeszcze dzieło tego zbioru, nieco późniejsza „Mądrość Jezusa Chrystusa". znalezione zostały' również w- nic wydanej jeszcze części biblioteki Nag-Hnmmadi - z tego „Apokryf’ w co najmniej trzech wersjach, co wykazuje jak był ceniony.)
3. W języku koptyjskim napisane są również papirusy z biblioteki mani-chejskiej% odkryte w Egipcie w 1930 roku. i yv dalszym ciągu wydawane. Datujące się na IV w. n. c., bardzo źle zachowane kodeksy oszacowane na około 3500 stron ujawniły jak dotąd jedną z własnych ksiąg Maniego, znaną wcześniej z tytułu i, jak wszystkie jego pisma, uważaną za bezpowrotnie stracona: „Kephałaię", tj. „Rozdział)”; „Księgę Psalmów" pierwszej ma-nichcjskicj wspólnoty; a także część zbioru „Homilii” (kazań) pochodzącego z czasów pierwszego pokolenia po Manim. Wyjąwszy zwoje znad Morza Martwego, odkrycie to jest niewątpliwie najdonioślejszym wydarzeniem dla historii religii, jakiego dostarczyła archeologia w przeciągu tej generacji. Podobnie jak korpus mandejski, koptyjski korpus manichcjski zawiera materiał tak doktrynalny, jak i poetycki. Są to przypuszczalnie przekłady z syryjskiego, choć nie można wykluczyć pośrednictwa tłumaczenia greckiego.
4. Inną grupę oryginalnych, jakkolwiek późnych źródeł do poznania re-ligit ma nichcjskicj, tym razem w jej wschodniej formie, stanowią tzw. frag-
mcniy z Turfan, napisane w języku perskim i tureckim, a odnalezione podczas poszukiwań w oazie w Turfan w chińskim Turkiestanie na początku tego wieku; do nich dołączyć musimy dwa chińskie teksty także znalezione w lurkiestanic; zwój hymnów oraz traktat tytułowany od imienia jego odkrywcy i wydawcy Pclliota. Dokumenty te — również, w pełni jeszcze nie wydane — są dowodem rozwoju religii gnostyckiej aż w centralnej Azji.
5. Najdłużej znany uczonym zachodnim był zbiór greckich pism przypisywanych Hermesowi Dismcgistiisowi i cytowanych często jako „Poiman-dres". co ściśle mówiąc jest tytułem tylko pierwszego traktatu. Korpus, który przetrwał, po raz pierwszy opublikowany w XVI wieku, jest pozostałością egipskiej literatury hellenistycznej dotyczącej objawienia, z powodu syn-krciystyczncgo utożsamienia egipskiego boga Totha z greckim Hermesem zwanej „hermetyczną”. Do źródeł poznania myśli hermetycznej dochodzą liczne odniesienia i cytaty zawarte w- pracach późnych autorów klasycznych, zarówno pogańskich jak i chrześcijańskich. Literatura ta nie w całości a w pewnych swych partiach odzwierciedla gnostyckicgo ducha. Tb samo można powiedzieć o blisko spokrewnionej literaturze alchemicznej i o niektórych z greckich i koptyjskich papirusów magicznych, które wykazują domieszkę idei gnostyc kich. Sam hermetyczny „Poimandres”, mimo pewnych oznak wpływów żydowskich, musi być uważany za podstawowy dokument niezależnego gnostycyzmu pogańskiego.
6. Wreszcie, materiał gnoslycki znaleźć można w Apokryfach Nowego Testamentu, takich jak Dzieje Tomasza i Ody Salomona - w obu tych przypadkach w postaci poematów, które należą do najwspanialszych wyrazów gnostyckicgo uczucia i wiary.
Te źródła oryginalne pisane są w językach greckim, koptyjskim, aramej-skim, perskim, tureckim oraz chińskim. (Termin „oryginalny” nie wyklucza tu starożytnych przekładów, co dotyczy dokumentów tureckich, chińskich i większości koptyjskich.)
Przegląd ten daje pewne wyobrażenie o wielkiej geograficznej i językowej rozpiętości źródeł gnostyckich i olbrzymim zróżnicowaniu gnostyckich grup. Skutkiem tego o jednej gnostyckiej doktrynie mówić możemy tylko jako o abstrakcji. Czołowi gnostycy manifestowali zdecydowany indywidualizm intelektualny, a mitologiczna wyobraźnia całego ruchu nieprzerwanie wydawała nowe owoce. Nonkonformizm był niemal zasadą gnostyckicgo umysłu i był ściśle związany z doktryną suwerennego „ducha” jako źródła bezpośredniej wiedzy i iluminacji. Już Ireneusz (Adv. Haer. 1. 18.1) zauważał, iż „każdego
Wyszukiwarka