P1080845

62

l IU RAWKA OSOSnX'KA OI.ÓW.NE WJIRZHNtA. U&YK SVMBOUC/„_N y

kontaktów z nim do minimum: w drugim, z togo samego faktu wyprowadza _Się przywilej absolutnej wolności. W dalszej części zajmiemy się złożoną teorią gnastyckiego libertynizmu. W tych wstępnych rozważaniach wysi_ar ay* musi kilka spostrzeżeń. Prawo mówiące: „Będziesz” i ..Nie będziesz” czynił tego a tego, obwieszczone przez Stwórcę, jest po prostu jedną więcej formą ..kosmicznej” tyranii. Sankcje związane z jego naruszeniem dotyczyć mogą jedynie ciała i duszy. Jak pneumatyk wolny jest od hcinwrmene. tak tez wolny jest od jarzma moralnego prawa. Wszystko jest dla niego dozwolone

ponieważ pneuma „z natury swej jest zbawiona” i nie może splamić się żadnym działaniem ani przerazić groźbą kary ze strony Archontów. Ale wolność pneumatyków to sprawa czegoś więcej niż jedynie obojętnego przy. Zwolenia: poprzez celowe naruszenie norm dcmiurgicznych pneumatyk udaremnia zamysł Archontów i w ten paradoksalny sposób przyczynia się do dzieła zbawienia. Ten wewnętrznie sprzeczny libertynizm ujawnia z większą niz wersja ascetyczna siła element nihi/istyczny zawarty w gnostyckim anty. kosmizmic.

i

Na podstawie powyższego streszczenia, nawet nic znający zagadnienia czytelnik pojmie, iż bez względu na to, jakie wyżyny konceptualizacji gnostyckiej teorii osiągnęli indywidualni myśliciele, istnieje nierozpuszczalne jądro w gnostyckiej myśli jako takiej. Daleka od rozrzedzonej atmosfery rozumowania filozoficznego, porusza się ona w gęstszym środowisku obrazów i personifikacji. W następnych rozdziałach będziemy musieli ramy naszego uogólnionego sprawozdania wy pełnić substancją gnostyckiej metafory i mitu, a z drugiej strony przedstawić niektóre opracowania tej podstawowej treści w spekulatywnych systemach myślowych.

Rozdział trzeci

GNOSTYCKA OBRAZOWOŚĆ 1 JĘZYK SYMBOLICZNY

Czytelnika spotykającego się z literaturą gnostycką po raz pierwszy uderzą pewne stałe składniki ekspresji, które za sprawą swej wewnętrznej natury, nawet poza szerszym kontekstem, objawiają coś z fundamentalnego doświadczenia, tonacji uczuciowej i wizji rzeczywistości szczególnie charakterystycznych dla gnostyckiej umysłowości. Wyrażenia te roz-ciągają się od prostych słów z symbolicznym podtekstem do rozległych metafor; zaś od częstotliwości ich pojawiania się ważniejsza jest właściwa im siła wymowy, wzmocniona często uderzającym nowatorstwem. W niniejszym rozdziale weźmiemy pod uwagę niektóre z nich. Zaletą takiego podejścia jest to, że dzięki niemu spotykamy się z bardziej fundamentalnym poziomem wypowiedzi niż doktrynalne zróżnicowanie, w jakie rozgałęziła się myśl gno-stycka w swych skończonych systemach.

Szczególnie bogatą w ten rodzaj oryginalnego nowatorstwa środków wyrazu, z wymowną silą manifestującego charakterystyczne cechy umysłowości gnostyckiej, jest literatura mandejska. Jej wielka ekspresyjność stanowi, przynajmniej częściowo, odwrotność jej ubóstwa teoretycznego; związana jest ona również z faktem, że - dzięki geograficznemu i społecznemu oddaleniu od wpływów hellenistycznych — mandcjczycy w mniejszym niż większość gnostyków stopniu wystawieni byli na pokusę przystosowania ekspresji swoich idei do zachodnich konwencji intelektualnych i literackich. Ich pisma obfitują w mitologiczną fantazję, której gęstości obrazowania nic osłabia żadna ambicja by wyrażać swe myśli za pomocą pojęć, a jej różnorodności nie hamuje żaden wzgląd na spójność i system. Chociaż ten brak intelektualnej dyscypliny częstokroć czyni z czytania ich obszerniejszych, zawie-