P1080872

Po dokonaniu przeglądu elementów semantycznych myśli gnostyckiej, w którym nacisk położony by! raczej na jej wspólne podłoże niż doktrynalne zróżnicowanie, przechodzimy obecnie do omówienia szerszych teoretycznych całości, w których gnostyckic ujęcie rzeczywistości zostało dokładnie opracowane, tj. do świadomie skonstruowanych systemów gno-styckicj myśli. Z wielkiej ilości tych ostatnich możemy tu przedstawić jedynie wybór reprezentujący ich główne typy, a i w tym przypadku ramy naszej książki zmuszają nas do poświęcenia części mitologicznych detali, w które obfitują.

Podstawowe dogmaty gnostyckiego ujęcia rzeczywistości wyznaczały zadanie, jakie przyświecało rozważaniom gnostyków. Dotyczyły one, jak widzieliśmy, pewnej koncepcji świata, obcości w nim człowieka i pozaświatowej natury bóstwa. Dogmaty te ustanawiały niejako sposób widzenia rzeczywistości jako danej tu i teraz. Lecz to, co istnieje - a szczególnie jeśli posiada ono lak niepokojący charakter - musiało mieć jakąś historię, która przesądziła o jego obecnym kształcie, i która tłumaczy jego „nienaturalny” stan. Zadaniem intelektu jest przeto wytłumaczenie w historycznym wywodzie obecnego stanu rzeczy, wyprowadzenie go z prapoczątków, a przez to wyjaśnienie jego zagadki - innymi słowy umieszczenie wizji rzeczywistości w świetle gnozy. Zadanie to wykonywane jest niezmiennie na sposób mitologiczny, lecz mit, jaki stąd powstaje, poza ogólnym jego planem, jest częstokroć dziełem swobodnej fantazji poszczególnych autorów i, mimo wszelkich zapożyczeń z tradycji ludowej, nie stanowi produktu folkloru.⁴⁰ Jego

⁴⁹ Z racji tych zapożyczeń mil gnostycki może wydawać się studiującym religioznawstwo składnicą starożytnych i częściowo od dawna spetryfikowanych treści; wszelako nowy ich kontekst nasyca owe treści znaczeniami częstokroć znacznie odbiegającymi od znaczeń pierwotnych.