P1080896

164 GNOSTYCKIE SYSTEMY DOKTRYNALNE

ałości znajdują się wszakże fragmenty niewątpliwie gnostyckic. w szczegół-ności zaś pierwszy traktat korpusu zwany „Poimandres” jest wyjątkowo ważnym dokumentem gnostyckicj kosmogonii i antropogonii niezależnej tnl spekulacji gnostyków chrześcijańskich. System „Poimandresa” ogniskuje się wokół boskiej postaci Praczłowieka, którego pogrążenie się w naturze sta-nowi dramatyczny punkt kulminacyjny objawienia. Odpowiada mu wstępo-wonie duszy, którego opis zamyka objawienie. Brak tu przeciwstawienia stwórcy i najwyższego Boga; demiurg działał z upoważnienia boskiego, a jego twórcza aktvwńość wydaje się stanowić (jak później było to przedstawiane jeszcze w manicheizmie) najlepszy sposób stawienia czoła istnieniu chaotycznej ciem-ności. A jednak niezaplanowane włączenie się boskiego Człowieka w system kosmiczny jest czymś wyraźnie tragicznym; i nawet charakter najbardziej autentycznego tworu demiurga, jakim jest siedem sler oraz ich zarządcy, okazuje się znacznie bardziej problematyczny niż można się było spodziewać na podstawie relacji o ich pochodzeniu. Próby scalenia różnych części utworu w spójna doktrynę nastręczają poważnych trudności i. być może, do samej jego substancji należy pewna dwuznaczność spowodowana połączeniem sprzecznych elementów'. Zajmiemy się tym po przedstawieniu najistotniejszej części tekstu.

A. TEKST ⁹⁶

(I) Pewnego razu. gdy zdarzyło mi się zastanawiać nad bytami i gdy myśl moja wzniosła się nadmiernie, a moje zmysły cielesne zostały przytępione ... sądziłem, że jakiś olbrzym niezmiernego wzrostu woła mnie po imieniu i mówi do mnie: „G> pragniesz słyszeć i oglądać i czego w poznaniu chcesz się nauczyć i widzieć?”

(2)    Odrzekłem: „Kim jesteś?” Ja jestem - powiada - Poimandres, Rozum absolutu. Wiem. czego pragniesz i jestem stale z tobą”.

(3)    Odrzekłem: „Chcę pouczenia o bytach i zrozumienia ich natury i poznania Boga...” Ponownie rzekł do mnie: „Zachowaj w swym rozumie to, czego pragniesz się nauczyć, a ja cię pouczę”.

(4)    Mówiąc to zmienił swój wygląd, a dla mnie natychmiast wszystko stało się jasne w tym momencie. I dostrzegam widok niezmierzony; wszystko ¹

siało się przyjemną i radosną światłością i zakochałem się w tym widoku. Wkrótce nastała ciemność, która rozciągała się w dół....'*⁷ straszna i posępna, rozpostarta w splotach, wydawała się podobna do węża. Ciemność ta /.mieniła się następnie w jakąś wilgotną naturę niewymownie zmąconą, która wydzielała dym jak gdyby z. ognia i wydawała rodzaj dźwięku, jakiś lament nie do wypowiedzenia. Następnie wydobył się z niej nieartykułowany krzyk, jak się zdaje, podobny do huku ognia.

(5)    Ze światłości jednak zstąpiło ku naturze święte Słowo (logos), a ogień czysty wyskoczył z. wilgotnej natury do góry. Był bowiem lekki, szybki i silny jednocześnie, a powietrze, które było lotne, podążało za Duchem, wstępując od ziemi i wody aż ku ogniu, jakby zdawało się z nim zmieszane. Ziemia zaś i woda pozostały zmieszane ze sobą, tak że ziemi nie można było zobaczyć z powodu wody. Poruszane jednak były przez unoszące się ponad duchowe Słowo |logos], które można słyszeć.

(6)    Poimandres zwrócił się do mnie:..... To światło to ja. Rozum |Nous], twój Bóg, który istnieje przed naturą wilgotną, który się objawił /.ciemności. Zaś pochodzące z Rozumu świetliste Słowo, to Syn Boży... Poznaj to lak: to, co w tobie patrzy i słyszy jest Słowem Pana, zaś Rozum to Bóg Ojciec. Nic są bowiem oddzieleni od siebie, gdyż ich zjednoczenie oznacza życic... Teraz więc zrozum światłość i poznaj ją”.

(7)    Powiedziawszy to, przypatrywał mi się przez dłuższy czas, tak że pod jego spojrzeniem zadrżałem. Gdy podniosłem głowę, dostrzegam w swoim Rozumie (nous)^{2 3} światłość złożoną z niezliczonych mocy. Widzę, ze powstał nieograniczony świat, że ogień został otoczony wielką mocą i osiągnąwszy trwałe miejsce zostaje opanowany...

(8)    Gdy byłem jeszcze opanowany przestrachem, zwrócił się do mnie znowu: „Widziałeś w Rozumie rodzaj pierwowzoru, pierwszą zasadę bezkresnego początku”.⁴ Więc ja mówię: „Z czego powstały elementy natury"? On odrzekł: „Z Woli Boga,⁵ która wziąwszy Słowo i widząc piękny [arche-typiczny] Świat naśladowała go tworząc go (lub: porządkując siebie]⁶ na wzór własnych elementów i własnego potomstwa, tj. dusz.

1

Podstawą przekładu jest polskie tłum. W. Myszora: „Poimandres", Wstęp, przekład, komentarz. W Mym, w: Studia Tbcołogia \fr«iivicr*ia 15: 1977, nr I s. 208-216. Niewielkie zmiany wprowadzone zostały celem zachowania zgodności z tekstem i komentarzem Jonasa — pr/yp. lłurn.

2

„zrodziwszy się w jednej części" tub ..część za częścią¹, Ij. stopniowo (?) (w polskim tłumaczeniu: „rozciągała się w dół. w ę część przestrzeni”).

3

^w Tzn. „w mym własnym rozumie" jako identycznym z absolutnym Nous.

4

   Lub. być może „bezkresną zasadę poprzedzającą początek¹?.

5

   bouU, słowo rodzaju żeńskiego.

6

^10ł W tłum. ks. Myszora fragment ten ma następującą postać „... tworząc go z własnych