P1080916

204 ONOSTYCKIE SYSTEMY DOKTRYNALNE

rdolnoSć i naturalną skłonność do wchodzenia w związki i do kształtowania dał tak że powstały dwa typy substancji: zła z namiętności i wrażliwa _z nawrócenia Uwolniona od swych namiętności Achamoth radośnie „przyj, mowa ta" widok świateł wokół Zbawcy, tzn. eskortujących go aniołów i wskutek takiego poczęcia zrodziła pneumatyczny owoc na ich podobieństwo. Ot₀ początek elementu pneumatycznego w święcie niższym. (Na podstawie l_rc. ncusza, Exc. Theod. i Hipolita.)

Pochodzenie poszczególnych żywiołów

Jak zaznaczaliśmy wyżej, indywidualna korelacja żywiołów i namiętności jest w różnych wersjach' tej części doktryny bardzo zróżnicowana. Największa jednomyślność panuje co do tego. iz ..dusza” świata i Demiurga, oraz wszy. stko. co psychiczne, powstały z nawrócenia bądź błagania, natomiast clcmcn- y tv materialne powstały z pozostałych namiętności: np. substancja wilgotna z łez. świetlista ze śmiechu, bardziej trwale elementy kosmosu ze smutku i przerażenia: albo „z przerażenia (trwogi) i zakłopotania jako stanu mniej wyraźneeo [powstały] cielesne cłcmeniy kosmosu - mianowicie ziemia jako odwzorowanie odrętwienia wywołanego przerażeniem; następnie woda zgodnie z poruszeniem strachu; powietrze zgodnie z lotem™ smutku; natomiast ogień, jest nieodłączny od nich wszystkich jako śmierć i zniszczenie, tak samo jak w trzech namiętnościach ukryła jest niewiedza” (Iren. I. 5, 4).¹³⁷

Podsumowując, z doświadczeń Sophii powstały tn^ esencje, z jej namiętności materia; z jej nawrócenia - dusza; z przyjęcia światła Zbawcy po jej oczyszczeniu - pneuma. Ostatniej esencji, identycznej z jej własną, nie była ona wstanie ukształtować. Dlatego poczęła kształtować esencję psychiczną, która powstała z jej nawrócenia.

Demiurg i stworzenie świata

Z substancji psychicznej niższa Sophia kształtuje ojca i króla wszystkich rzeczy materialnych. Tb on bowiem stworzył wszystko, co powstało po nim

** Zgodnie z moją poczynioną na próbę poprawką, czytamy tu xxij<xy zamiast „stwardnienie*. -zamarznięcie"

t*⁷ Na temat korelacji ofpio i „niewiedzy" i jej specjalnej pozycji w „fizycznym systemie walcniyn izm u zob. Apendyks I na końcu lego rozdziału.

—    nic wiedząc o tym, kierowany byl w tym dziele przez swą matki;. Zwany jest „ojcem" rzeczy prawych tj. psychicznych, „wytwórcą” (demiurgiem) rzeczy lewych czyli materialnych i „królem” ich wszystkich, to jest wszystkich rzeczy istniejących poza Pleromą.

„Dlatego Piane znalazła moc, stworzyła materię dla siebie w Pustce nicpoznancj przez nią Prawdy. Zamieszkała w stworzeniu, które usiłowała upodobnić do piękna Prawdy... W ten to sposób nic ma w niej korzenia. Zamieszkała we mgle, co się tyczy Ojca. Tak istniejąc tworzy dzieła zapomnienia, przestrachu, aby przez nic dosięgnąć tych. co są w środku, aby ich zniewolić ” (EV 17.15-35)

Stwarza on siedem niebios, które zarazem są aniołami, nad którymi przebywa. Dlatego zwany jest tez „Heptadą”, a znajdująca się ponad nim Matka „Ogdoadą”. W tym położeniu jest on „Miejscem Środka”,¹ poniżej Sophii a ponad światem materialnym, który ukształtował. Z innego punktu widzenia w środku znajduje się Matka, Ogdoada — jest ona mianowicie ponad Demiurgiem, ale poniżej Plcromy, poza którą pozostanie „do czasu spełnienia”.

Ontologiczną relację łączącą Sophię i Demiurga wyraża najlepiej zdanie, że „Sophia zwana jest ‘pneumą*, zaś Demiurg ‘duszą’ ” (Hipol. VI. 34.1). W postaci waleń ty niańsk lego demiurga spotykamy ponadto wszystkie znane nam już cechy boga świata i dlatego możemy omówić je tu bardzo skrótowo: i tak pierwszą z nich jest jego niewiedza, na którą walcntynianic kładą duży nacisk i która w pierwszym rzędzie odnosi się do rzeczy znajdujących się ponad nim. Są one, w tym także jego matka, całkowicie dla niego nieznane; wszelako również jeśli chodzi o znajdujące się poniżej jego własne twory „jest on bezmyślny i szalony i nie wic co czyni i czego dokonuje” (Hipol. VI. 33)

—    pozwala to jego matce przemycić własne zamysły do tego, co uważa on za własne dzieło.² Na jego nieświadomości opiera się z kolei druga główna cecha, którą dzieli on z ogólną gnostycką koncepcją Demiurga: próżność

1

W Exc.Thcod. zwany jest leż po prostu „Miejscem" to/ws, którew tradycji żydowskiej służyło jako pośrednie określenie Boga.

2

^,3g Por. „platonizujący" opis u Ireneusza i w Exc. Theod.: „Demiurg, z natury swej oddany działaniu, sądził, że sam wytworzył wszystkie te rzeczy, nieświadomy, że przez mego działała Achamoth. Stworzył on niebo nie znając „nieba prawdziwego"; ukształtował człowieka mc znając „prawdziwego człowieka"; ukazał ziemię mc znając „prawdziwej ziemi": przez cały czas nie znał idei wszystkich tych rzeczy, które stworzył ani samej Matki i sądził, że sam jest wszystkim". Rzecz jasna jest to św iadoma rewizja platońskiego wizerunku Demiurga, który tworząc zna idee.