P1080925

222

gnostyckie systi my doktrynalni-wydawało się z początku dowodzić słuszności lego eklektycznego sposobu podejścia Manicheizm sięgał od Atlantyku po Ocean Indyjski i daleko _w ckib Azji Centralnej. Na Wschodzie jego misjonarze dotarli znacznie dalej jx>za obszary, na które przeniknęło chrześcijaństwo, i tam też pewne odgak;. /jcnia manićhcjskiego kościoła istniały jeszcze przez długie wieki po t_ym j_ak zwycięski Kościół chrześcijański zlikwidował jego odgałęzienia zachodnie.

Na podstawie synkrciyczncj metody Maniego nie należy wszakże przyj, mować, iź synkrctyczny jest również sam jego system. Przeciwnie, był on bezsprzecznie najbardziej pomnikowym ucieleśnieniem gnostyckicj zasady religijnej, dla której doktrynalnego i mitologicznego przedstawienia zostały świadomie wykorzystane elementy starszych religii. Nic chcemy przez to negować faktu, iż na myśl Maniego miały wpływ trzy rcligic, których zało-życicli - Buddę. Zaratustrę i Jezusa - uznał on za swych prekursorów. Gdybyśmy wpływy te spróbowali podzielić, moglibyśmy stwierdzić, iż wpływ religii irańskiej był najsilniejszy w zakresie kosmogonii, chrześcijaństwa w zakresie eschatologii, zaś buddyzm najsilniej oddziałał na jego etyczny i ascetyczny ideał życia ludzkiego. Wszelako sercem manicheizmu była stworzona przez Maniego/spckulatywna wersja gnostyckicgo mitu kosmicznego wygnania i zbawienia i to ona okazała się zdumiewająco żywotna: jako abstrakcyjna zasada, pozbawiona większości mitologicznych detali, którymi upiększył ją Mani. wciąż na nowo pojawiała się w historii sekt chrześcijańskiego średniowiecza, kiedy to „heretyckie" częstokroć było tym samym co „ncomanichcjskic". Tak więc. chociaż pod względem głębi i subtelności my-ślowcj manicheizm stał na nizszym poziomic niż najlepsze twory gnozy sy-ryjsko-egipskiej, które juz przez samo cechujące je wyrafinowanie zwracały się do wybranych grup. to z punktu widzenia historii religii najważniejszym

owocem gnostycyzmu jest w-łaśnic manicheizm.

Mani, którego rodzice byli prawdopodobnie Persami, urodził się około roku 216 po Chr. w Babilonii należącej podówczas do królestwa Partów. Przypuszczalnie ojciec jego związany był z sektą „baptystów", być może mandcjczyków (choć bardziej prawdopodobnie z blisko z nią spokrewnioną sektą clchazaitów lub sabijczyków), jako że manichcjskic hymny ujawniają wyraźny wpływ wzorców mandcjskich. W czasach jego dzieciństwa odbudowane zostało królestwo perskie pod panowaniem Sasanidów. Jego zasadnicza działalność jako nauczyciela i organizatora nowej religii przypada na okres panowania Szapura I (241-272). zaś za panowania jego następcy Ba-hrama I, około roku 275 n. c. został on ukrzyżowany. „Powołanie" zostało

_n1u objawione za rządów Ardas/ira 1. założyciela dynastii Sasanidów. zmarłego w roku 241. Sam Mani następująco opisywał to przełomowe wydarzenie _w swoim życiu:

._fW czasach panowania Ardaszira, króla perskiego, dorastałem i osiągnąłem dojrzałość. W tym właśnie roku kiedy Ardaszir...,¹*⁴ zstąpił ku mnie Paraklct żywy i przemówił do mnie. Objawił mi on tajemnicę ukrytą przed światami i pokoleniami: tajemnicę Głębi i Wysokości: objawił mi tajemnicę Światła i Ciemności, tajemnicę sporu i wielkiej wojny, którą roznieciła Ciemność. Objawił mi on jak Światłość (zmusiła do odwrotu? zwalczyła?] Ciemność mieszając się z nią i jak (w konsekwencji) powstał ten świat... oświecił mnie co do tajemnicy stworzenia Adama, pierwszego człowieka. Pouczył mnie o tajemnicy Drzewa Wiedzy, z którego owoce jadł Adam i dzięki temu przejrzał na oczy; pouczył o tajemnicy apostołów, którzy zostali posiani na ten świat aby wybrać kościoły (tj. założyć rcli-gic|... W *^cn sposób objawił mi Paraklct wszystko co było i co będzie i wszystko, co oko widzi, ucho słyszy a myśl myśli. Przez, niego poznałem wszystkie tajemnice i zobaczyłem Wszystko i stałem się jednym ciałem i jednym duchem." (Kcphalaia, r. 1,13:29-15: 24)

już ta autobiograficzna relacja na temat powołania Maniego (przytoczona tu tylko we fragmencie) zawiera w skróconej postaci wszystkie główne kwestie i zasady rozwiniętej doktryny Maniego. Doktryna owa podjęła się wytłumaczenia „początku, środka i końca" dramatu całego istnienia, zaś powyższe trzy pojęcia odnoszą się do trzech głównych działów nauki Maniego: „Fundamentem nauki Marnego jest nieskończoność zasad pierwot-n\ch\ część środkowa dotyczy ich zmieszania; koniec zaś rozdzielenia Światła i Ciemności".¹⁵⁵

Stan manuskryptu nic pozwala na identyfikację wydarzenia, które miało miejsce w królestwie

Ardas/ira i umożliwiało ustalenie daty powołania.

i-'-' Por. West „Pahlavi lfcxts , III, s. 234. W używanych w katcchiz.mach krótkich zarysach doktryny podział ten pojawia się pod takimi nagłówkami, jak „doktryna trzech czasów", „trzech dni" lub „trzech momentów" jak w następującym przykładzie: „Skoro poznaliśmy prawdziwxrgo Boga i świętą doktrynę, znana jest nam... doktryna trz.cch czasów,... wiemy (l) co mówi ona. o tym. co było przed nastaniem nieba i ziemi; wiemy (2) dlaczego walczył Bóg z Szatanem, jak zmieszała się Światłość z. Ciemnością i kto stworzył ziemię i niebo: wiemy ponadto (3) dlaczego ziemia i niebo ostatecznie przeminą i jak Światło zostanie oddzielone od Ciemności i co stanic się potem" („Chuastuanift". cd. Bnng.s. 157).