P1080943

25S gnostycyzm a umysłowość klasyczna

odizolowanej od swojego pierwotnego semantycznego zakresu i przybranie przez nią obojętnej lonacji angielskiego słowa „world" (świat). Jednak taki los nie spotkał słowa „kosmos" nigdy. Różnorodność odniesień do obiektów i sytuacji życia codziennego - począwszy od odniesień najogólniejszych do szczegółowych, od moralnych do estetycznych, od wewnętrznych do _zcw. nętrznych. od jakości duchowej do materialnej — pozostawała w użyciu obok użycia podniosłego, i to współwystępowanic pokrewnych znaczeń, uży-wanych zawsze w intencji pochwalnej, dopomogło w utrzymaniu przy życiu świadomości wartości, która podsunęła wybór tak oceniającej nazwy dla tego najbardziej obszernego i w pewnym sensie najodleglejszego ze wszystkich przedmiotów naszej świadomości.

Będąc jednak czymś więcej, niż tylko pojęciem o najszerszym zakresie, kosmos uważany był za doskonały przykład porządku, a zarazem za przyczynę wszelkiego porządku szczegółowego, który tylko stopniowo może przybliżać się do ładu całości. Ponadto, ponieważ zmysłowym aspektem porządku jest piękno, a jcco zasadą wewnętrzną rozum. Wszechświat jako porządek doskonal)- musi być w najwyższym stopniu zarazem piękny i rozumny. Rzeczywiście, ten ograniczony fizyczny wszechświat oznaczony mianem „kosmosu' uważany był za byt boski, a często nazywany był wprost bóstwem [ang. a god], a w końcu nawet Bogiem {ang. the God\. Jako taki był rzecz jasna czymś więcej, niż tylko systemem fizykalnym w sensie, w jakim termin „fizykalny’ rozumiemy dzisiaj. Skoro stwórcze, życiodajne moce natury świadczą o obecności duszy, a wieczysta regularność i harmonia niebiańskich ruchów' o działaniu kierującego nimi umysłu, świat należy rozważać jako jedną całość, ożywioną i myślącą, a nawet mądrą. Juz Platon, choć nic uważał kosmosu za byt bezwzględnie najwyższy, nazywał go najwyższym bytem zmysłowym, „bóstwem”, jak również twierdził, iż „w myśl rozumowania najbardziej prawdopodobnego świat ten żyje i jest obdarzony duszą i rozumem”.¹⁹⁷ Jest on

wanic, struktura, reguła; zgodność z regułą, tj. prawidłowość. W sferze publicznej: polityczna lub prawna konstytucja, zgodność z konstytucją, tj. legalne postępowanie lub warunek. W dziedzinie militarnej: dyscyplina, szyk bojowy. W sferze życia prywatnego: przyzwoitość, slosowność, dobre obyczaje (przymiotnik kosrnios oznacza „dobrze zachowujący się*⁴, jego zaprzeczenie, „nie posłuszny"). Jako społeczne odzwierciedlenie osobistych zalet: dobre imię, sława, Jako forma konwenansu: etykieta, ceremoniał. Jako forma pokazywania się na zewnątrz: ornament, ozdoba, szczególnie w zakresie ubioru — stąd dodatki do stroju kobiety.

¹⁹⁷ „Tlmajos" 30 B; 34 A. Przytaczamy tu niektóre z platońskich argumentów na rzecz tego stanomska. „[Stwórca] był dobry! A kto jest dobry, nie odczuwa nigdy żadnej zazdrości wobec

je w ruch.¹⁹⁸    _    ..........

______KOSMOS w OCEN Ili GRECKIEJ 1 GNOSTYCKIPJ    259

bytem <Hl człowieka wyższym, człowiek bowiem nawet w święcie nic test

isioiil najlepszą: lepsze od niego są ciała niebieskie, zarówno pod względem

substancji, jak i pod względem czystości i Małości inteligencji. która wprawia je _w ruch.¹'*⁸

Monizm stoicki doprowadził do całkowitego _U1(V*    .

miczne z tym. co boskie, wszechświata i IW _w , ^{m,cnia ,cgo}-«° ^kos-naturzc bogów" Cyceron w wymowny spttsóh ’^Ug'^C' ^kM<^d)* ^d7>cla „O status widzialnego wszechświata. PońicLa* j ^pr7cdslawi* 'en teologiczny elementów pochodzących ze źródeł stoickich ° ^argumcmac)^a. złożona z przytoczymy ją lu niemal w pełnym brzmieniu „ '^Vyraz P°^u«*jąca, giczne przy pomocy dołączonych przez nas nagłówków^’' ^gl<WnC ta7y lo'

|Teza ogólna]

„Istnieje tedy siła twórcza, która utrzymuje cały z która ma i czucie i rozum. Każda istota howil *    ¹¹¹ s,rzctó go. a

sobnionym i prostym, lecz złączona z czymś    ,^mC1^{b<:dąca cz}> ^Itó bo

cznie mieć w sobie jakiś kierowniczy piciwiastrt 'w ?'^{mUM konic}-klad pierwiastkiem takim jest rozum, a w zwierLTuS^?³ rozumu, z czego rodzi się pożądanie różnych rzccl . ^°^{ł>ncgo d}° tHl którego me może i nic powinno być nic dmkonTu

“^0l 1 »• “ )«• *"*.,*.

ujął cały zasób rv.cc/y widzialnych., i wyprowadził je z ntcponndku i ° i 1    ^dta,cS°

>r* **    -*—•-**• ”

żadna rzec/ pozbawiona rozumu nic może bvć niedy nirknW^ ^    •^ic“

.......

wphwcm tej rePeksj, umorzył świat. łącząc rozum z duszą, a duszę z cudem aby dokonane było naturalnie najp,ękn,ejszc t mozhwic najlepsze. Konsckwemn,e^“3 rozumowań,.! prawdopodobnego należy powiedz,cć. że św,a, ten zvje. «. obdarzZ du^T. rozumem, jest zrodzony przez. Opatrzność Poga.' (29 D-30 O. tłum. Pa£t Smek. mm

czytelń,k może zauważyć, że rozumowanie, które w relacj, na temat stworze*. w ksadze Geneds odnosi się niewątpliwie do człowieka, tu stosuje się do kosmosu

’* f‘^ed°^rZCCZn0<^ **• ^bow’^cm- I*¹'    «¥ta. że umiejętność rządzenia państwem lub

rządek mają najwyższą wartość, skoro człowiek nie jes, koron, stworzeń*... Argument zaś. że człowiek sto. spośród wszys.k.ch stworzeń żyjących najwyżej, jes. bez znaczenia. Is.mei, bowiem twoty. których natura jest dużo bardziej boska n,ż natura człowieka, jak np. najhardziej widoczne spomiędzy nich. te (ciała nichtcskic). z których składa się wszechświat' (Arystoteles .Etyka nikomachcjska VI. 7.1141 a 21 i n.; 33 i n.; przekład Danieli Ciromskiej).