P1080957

286 GNOSTYCYZM A UMYSLOWOŚĆ KLASYCZNA

gniemy teraz pr/cdM.mić kilka przykładów typów gnosiyckici i d<x-<ć paradoksalnej odmiany „cnoty”, jaką ona uznawała. PonadJ"^ralnoSei su do czasu będziemy czerpać ze Świadectw spoza obszaru w $_clsN, ^<>d **•* ..gnosiyckicgo". jako Ze rozpad t zakwestionowanie klasycznego **"*!* amijest zjawiskiem szerszym, związanym z powalaniem akosmizmu • transcendentalnej w ogóle.    ’ ^{U 1 rc,}*gii

B. MORALNOŚĆ GNOSTYCKA

Element negatywny, na jaki kładliśmy dotąd nacisk, to rzecz jasna tylko jedna strona gnostyckicgo przypadku. Podobnie jak kosmos nic jest już Wszystkim, ale przewyższa go transcendentna sfera boska, tak i dusza nic jest już całą osobą, lecz przewyższa ją akosmiczna pneuma we wnętrzu człowieka - pneuma. która jest czy mś bardzo różnym od „rozumu” i ..intelektu” greckiej filozofii. I jak głęboki pesymizm kosmiczny zostaje zrównoważony optymizmem eschatologicznym, tak głęboki pesymizm psychologiczny -rozpacz duszy jako niewolnika kosmosu - zostaje zrównoważony przez niezachwianą ufność w ostatecznie nienaruszalną wolność pneumy. Jeśli zaś przeciwstawienie kosmosu temu. co nim nic jest oznacza, że z więzienia, jakim jest ów kosmos istnieje jakaś ucieczka, to wewnętrzny dualizm „duszy” i „ducha”, tj. obecność w człowieku zasady transcendentnej - w istocie niedcfiniowalnej. jeśli brać pod uwagę to. co odróżnia ją od wszystkiego, co „światowe* - stwarza możliwość ogołocenia się z własnej duszy i doświadczenia boskości Jaźni absolutnej.

Nihilizm i libcrlynizm

Najczystszym i najbardziej radykalnym wyrazem metafizycznego buntu jest nihilizm moralny. Krytyka Plotyna sugerowała moralny indyferentyzm gno-styków, to znaczy nic tylko nieobecność doktryny cnoty, ale także lekceważenie moralnych hamulców występujących w realnym życiu. Więcej na temat teorii czy metafizyki tego, co znane jest jako gnostycki libertyn izm, dowiadujemy się z polemiki prowadzonej przez Ojców Kościoła. Przytoczmy zatem wypowiedź Ireneusza:

„Ludzie psychiczni (psychicy) poznają rzeczy psychiczne, a tym, co daje im oparcie są uczynki i prosta wiara, natomiast nic posiadają oni

_    ---- yiNOSTYCKIUJ    287

doskonałej gnozy. Pacy, podług nich, jesteśmy my - ludzie Kościoła.

Dlatego dla nas. twierdzą om, życic moralne jest do /bawienia koniecznie

_o0ir/chnc. Om sami zaś będą - /godnie z nauką przez siebie głoszoną

_ /bawieni absolutnie i w każdych warunkach, nic poprzez uczynki, ale

or/cz sam fakt. iż są oni bytami z istoty 'duchowymi*. Jak bowiem dla

elementu ziemskiego niemożliwe ,cst uczestnictwo w zbawieniu, co wy.

nika z braku podatności na nic. tak niemożliwe jesi zepsucie elementu

duchowego (za który pragną oni uchodzić) bez względu na popełnione

uczynki- Jak pogrążone w nieczystościach złoto nic utraci swego piękna

lec/ zachowa swą naturę, a nieczystości w niczym mu nic są w stanic

s/kodzić, tak i im nic grozi z żadnej strony zniszczenie, nawet jeśli przez

swe uczynki pogrążą sic w materii, nic nic może zmienić ich duchowej

esencji- Dlatego ci ‘najdoskonalsi* bez żenady czynią wszystkie te żaka-

_nC rzeczy, o których Pismo zapewnia nas, że ‘ci, którzy czynią takie

⁷/CCZy nic odziedziczą królestwa Bożego*... Inni bez umiaru służą chu-

^r/ m cielesnym i powiadają, że trzeba ciało oddać ciału, a ducha du-chowi." (Adv. Hacr.1. 6.2-3)

ą._łC«a ta zawiera szereg ważkich argumentów. Jeden z nich opiera się

•    ; niezmiennych natur czy substancji i zgodnie z nim pneumatyk jest ^1,11' wiony naturalnie”, tj. zbawiony na mocy własnej natury. Praktycznym

•    k *m stąd wypływającym jest zasada ogólnej swobody moralnej, która ^Wtll°^S. p pneumatykowi na czynienie dowolnego użytku ze sfery naturalnej P⁰²* . .. _NVCV/nątrz świata zróżnicowanie na dobro i zło rozpłynęło się v ^Obojętności wszystkiego, co kosmiczne dla przeznaczenia akosmicz potnej ^ obojętność nic obejmuje wszystkich aspektów libcrtynizmt ⁿ°j ^,a/ckicuo Już ostatnie /danie cytowanego ustępu z Ireneusza sugerup ^gn°^S'^yLc pozytywnego zalecenia rozwiązłości. Zanim przejdziemy do tej dziw *ⁱⁿTktwnv immoralizmu ufundowanego na religijnej podstawie, dobro ^nej c r/.odstawić dokładniej owo stanowisko zakładające obojętność tege "T* względem rzeczywistości kosmicznej.

^1:0    , r,ocr\ która wiąże pneumatyka, jest dziedzina pozaświatoweg

„ !T,„"S«c;_a«*«* w *-• *r»

^ . ’,_{a nic} pozostaje, jak „umysłowy świat" plaiomzmti czy Pan Świata -dencja P nozytywnym związku ze światem zmysłowym. Nic je; judaizmie.o^c' ^ ^ _{jcg0 nc&ac}ją i unieważnieniem. Gnostyeki Bó; jato różi od demiurga, jest kimś całkowicie odmiennym, innym, ntezn.