P1080971

312 NOWE ODKRYCIA w DZIEDZINIE BADAŃ NAD GNOSTYCVy.Mi.lL,

■ „dcrzaiaca powtarzaEoś* pewnych motywów, już poprzednio ostatniego jest ^UUŁ| ''    ' _{|cra/ jcdna}k zyskujących dodatkowe uw,ary.

^d0b^cnia^dj^>akoⁿ^'^aw,"^{c arlykul>}' ^wiary* ^{ch0<:by Z} >^{Km,du Czys,}°

rtanei-^{a nawcl}.    ">*"y J^u/ czytelnikowi tej książki -

1. Wśród nich w    „_ą demiurga”, t). historia jego nieświado-

temat, który skri o    ■    _Wszccj,obccność tego tematu w nieomal

mości, przewrotności P^_niu _{WI;ir/ilJMCym} się w kosmogonicznych pis-

stereotypowym sftr ^_ion F _{fak(cm klńry przy} studiowaniu tego no-

mach zbioru z Che    ^ _choe _nic zaskakuje: jego zgodność ze

wego świadectwa reu    S    ^ _{do dosll>}wnych wyrażeń mówiących o

świadectwem pa irys , i _islnj_cjc tylko on sam i nic ma niczego ponad

(a) mniemaniu demiurg.. ^    własnym stworzeniem, zakończonym

nim. (b) chdpcntu ? P    - _{Boga jnncg}o niż ja", (c) upokarzają,

okrzykiem Ja jestem Bt.g.cm n _    * ^ _{w b|(;dzic (|ub nic}    ,

ccj ripoście ^d<Kh^^C£l^iczmicⁿna wiązka środków wyrazu, znana już jest ponad tobą—    ,₄, _Epjfaniusza.-« i przypisana przez nich roz-

z dziel Ireneusza,* P* ’_7iamic się tez. w przynajmniej następujących maitym sektom g- . ^V    ^ _(DorcSsc. s. 149); „Hipostaza Ar-

pismach -btWiowk    „Ewangelia Egipcjan" (Doresse s. 178).

chontów . „O pooą    _Anokrvf Jana". Oto. o ile się mc mylę. wszy-

„Sophia Jezusa    streści. Doresse..

stkic kosmogontczn    * _sprawach szczegółowych. Jeśli chodzi o (b):

t° ^nTzćz Demiurga uznania jego aroganckiego roszczenia zawszzt domaganie się prze ^    _{w klńrym nic}sposób nic rozpoznać

przyjmuje formę J. S    _{orzcka 0} samym sobie (by przy-

^SpS;^u np “ 5. 46. 9. 21 LXX). a do wyjątkowości dodawany bywa

z,barwienia psycho.ogicz.ncgo w „Apokry-fie" eecTu ranami z relacji patrystycznych, a obecnie okazuje * ona

** Np. Adv. Hacr. 1.30.6.

²⁴²    Np. Rcful. VII. 25.3.

²⁴³    Np. Panar. 26.2.

²⁴⁴    Np. w tekstach o numerach 2-7 Jestem Bogiem zazdrosnym i oprócz mnie nic ma innego"; i identycznie w: I -6*36 („Apokryf Jana") — gdzie zawołanie to zostaje trafnie wykorzystane jako dowód jego świadomości; Je inny Bóg istnieje: bo gdyby rzeczywiście nic istniał, o kogóż byłby zazdrosny?" (zob. wyżej, s. 149).

jednym z prawdziwych niezmienników całego typu gnostyckicj kosmogonii, w której „to. co niższe" stanowi odstępstwo od tego. co „wyższe".²¹⁵ Antyżydowski duch tych wyraźnych identyfikacji Jaldabaotha (etc.) z bogiem judaistycznym jest jednym z tych elementów, które przy formułowaniu dowolnej hipotezy na temat źródeł gnostycyzmu trzeba wziąć pod uwagę.

Odnośnie (c): udzielona demiurgowi z góry reprymenda, przeważnie przez jego matkę Sophię, objawia mu i wszystkim mocom niższym istnienie Boga wyższego, „który jest ponad Wszystkim" („Sophia Jezusa Chrystusa". BG 126. 1.5) i w ten sposob wyprowadza go z błędu i upokarza go w jego pysze. Formą jednak najbardziej wymowną jest; „(Ponad tobą = przed tobą| istnieje Człowiek i istnieje Syn Człowieczy".²¹⁶ Także to sformułowanie, które ukazuje „Człowieka" wyniesionego do rangi ponadkosmiczncgo bóstwa, znane jest ze świadectwa patrystycznego (np. Iren. 1.30.6), gdzie wymienione są systemy, które dochodzą aż do całkowitego zrównania go z pierwszym i najwyższym Bogiem,²⁴⁷ podobnie jak się to dzieje w niektórych (bądź wszystkich?) ustępach w źródłach nowych. Otóż to wyniesienie „Człowieka" do godności poza świat owego bóstwa, wcześniejszego i wyższego niż stwórca wszechświata - bez względu na to, czy posunięte tak daleko czy me - bądź nadanie owego imienia takiemu bóstwu, stanowi jeden z najdonioślejszych rysów gnostyckicj teologii w powszechnej historii religii, jednoczący tak bardzo różne typy spekulacji, jak Maniego i Poimandresa. Wyznacza ono nowy metafizyczny siatus człowieka w porządku rzeczywistości, a uświadomienie tej prawdy stwórcy świata sprawia, że wyzbywa się on swych przesadnych roszczeń. Dołączmy do teologicznego pojęcia (boskiego Człowieka] fakt, który wynika z samej nazwy „Człowiek", mianowicie że człowiek ziera-

²⁴⁵    Jednakże nie jest ona ograniczona tylko do owego typu: w „Parafrazie Sema" cecha ta pojawia się w kontekście, który doktrynę „trzech korzeni" jednoznacznie umieszcza w obrębie typu irańskiego. Ze streszczenia Doreuc'a nic dowiadujemy się. jak w tym przypadku doszło do powstania demiurga i Sophii. Ale z innych przykładów widać, że Jnldabaoth mógł być również pojmowany raczej jako moc całkowicie zła, aniżeli syn upadłej Sophii. Pod względem mitografi-cznym postaci te są istotnie niezależne i dopiero wtórnie zostały ze sobą powiązane.

²⁴⁶    Numery 2-7 (Doresse, s. 178); nr 40, 151, 19 i n. „Nieśmiertelny Człowiek Światłości"; „Apokryf Jana" we wszystkich wersjach — tam najwyraźniej jako idący z góry ku samej Sophii głos, ale słyszany również przez Jaldabaotha.

²¹⁷ Por. np. Iren. 1.12.4 na temat jednego z odgałęzień walcntynianizmu (zob. wyżej s. 231); por. ibid. 30.1 na temat ofitów: pierwotna Światłość w Otchłani, błogosławiony, wieczny i nieskończony, jest „Ojcem wszystkiego, a imieniem jego jest Pierwszy Człowiek"; por. także naasseń-czyków i arabskich monoimosów w sprawozdaniu 1 lipolita. Refut. V. 7. VIII, 12.