P1040975

ytni. a także do wydawania opinii prawnych w sprawach doty

rae. ale typowa instytucja powołana do zastępstwa prawnego w sprawach dotyczą, cych interesu i praw majątkowych państwa, w tym zastępstwa przed sądami i %i».

ezących majątkowych i publicznych interesów państwa. W praktyce zastępstwo to dotyczyło głównie funduszy i przedsiębiorstw państwowych, ^zwłaszcza wtedy, gfr aa ach rentowność Skarb Państwa przyjął gwarancje lub też gdy były finansowane i dotowane przez Skarb Państwa w całości lub części i za których niedobory Skatfc Państwa odpowiadał" - . Należy przy tym pamiętać, że nadanie przedsiębiorstwg państwowemu osobowości prawnej łączyło się z przyznaniem mu odpowiedzialny) swoim majątkiem za swoje zobowiązania przy wyłączeniu odpowiedzialności za nie Skarbu Państwa.

Po wojnie, w zmienionych warunkach ustrojowych, instytucje Skarbu Państwa i Prokuratorii Generalnej nie zastały odtworzone. W ramach scentralizowanego systemu ™>yfaania gospodarką funkcje te przejęły inne organy administracji państwowej. W III Rzeczypospolitej utworzono Ministerstwo Skarbu Państwa, które długo pełniło funkcje przedwojennej Prokuratorii w takim zakresie, w jakim nie pełniły id inne centralne organy administracji państwowej. Po wielu latach dyskusji w (jpco 3005 r. Sejm powołał instytucję Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa dla obrony ■■i ii ów Skarbu Państwa przez jednolite i scentralizowane zastępstwo procesowe * postępowaniu przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi. Zastępstwo jest obowiązkowe w sprawach o wartości przekraczającej 1 min zł lub jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw i interesów Skarbu Państwa. W pozostałych sprawach zastępstwo procesowe wykonuje — jak wcześniej — Ministerstwo Skarbu Państwa oraz inne centralne organy administracji państwowej. Prokuratoria Generalna (ani Ministerstwo Skarbu Państwa, ani inne organy centralnej administracji | me wykonuje zastępstwa procesowego państwowych osób prawnych.

Jakie problemy wiążą się z reprezentowaniem interesów majątkowych państwa przez Skarb Państwa we współczesnej Polsce, kraju przechodzącym głębokie prze-mśauy ustrojowe i gospodarcze? Zanim odpowiemy na to pytanie, musimy bardziej szczegółowo przedstawić funkcje gospodarcze państwa jako imperium oraz jego funkcje jako dominium w warunkach gospodarki znajdującej się w procesie ustrojowej transformacji.

Gospodarcze funkcje państwa jako imperium są następujące:

•    Wytyczanie ogólnych zasad gospodarowania, praw i obowiązków stron oraz zapewnienie ich przestrzegania przez wszystkie podmioty gospodarcze, bez względu min, na charakter ich własności. Państwo stanowi więc prawo oraz przepisy handlowe, normalizacyjne, techniczne i inne. kontroluje ich wykonywanie, sprawuje nadzór nad atestacją wyrobów i usług, akredytuje instytucje odpowiedzialne za te działania (tj. różne organy nadzoru - gospodarczego, technicznego, sanitarnego, ekologicznego i skarbowego ftp.) oraz czuwa nad ich funkcjonowaniem.

•    Wytyczanie i realizacja polityki gospodarczej rządu i jego działań interwencyjnych w takich dziedzinach, jak cła, specjalne uregulowania podatkowe (głównk

•    N. Gaji. op ełr_,s, 33.

ulgi i odroczenia²²), subwencje dla inwestycji, gwarancje kredytowe, specjalne regulacje promocyjne (np. w ramach polityki regionalnej), czy tworzenie gospodarczych programów rozwoju regionalnego i sektorowego.

•    Państwo odpowiada także za infrastrukturę - drogi, połączenia kolejowe, łączność, a także za nie mniej złożoną infrastrukturę sieciową (prąd, gaz, woda). Trzeba bowiem pamiętać, że w dziedzinie infrastruktury (jak wszędzie tam, gdzie występuje monopol naturalny, a gdzie zarazem konieczne są złożone działania regulacyjne, jak np. w energetyce, telekomunikacji czy budowie i eksploatacji autostrad), zanim zostaną przyjęte odpowiednio precyzyjne przepisy i powstaną silne państwowe organy nadzoru zdolne zapewnić skuteczną ochronę interesów konsumenta i państwa przed nadużyciami pozycji monopolistycznej, państwo musi wykorzystywać uprawnienia właścicielskie lub zbliżone. Tak było w przypadku rozdzielenia funkcji regulacyjnych i właścicielskich w dziedzinie energetyki, które mogło się rozpocząć w Polsce dopiero po uchwaleniu prawa energetycznego i zorganizowaniu urzędu regulacyjnego, co zarazem stworzyło możliwości szerszej prywatyzacji tego sektora. Ale w pozostałych sektorach infrastruktury konieczne działania regulacyjne i tworzenie stosownych organów państwowego nadzoru jak na razie nie powinno być oddzielane od właścicielskich funkcji państwa, w przeciwnym bowiem razie będziemy narażeni na wykorzystywanie monopolistycznej lub oligopolistycznej pozycji na rynku do przechwycenia stosownych rent, a także na próby przestępczego wyprowadzania majątku państwa do spółek prywatnych (jak np. w PKP).

Z kolei do gospodarczych funkcji państwa jako dominium należy zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa, tj. przeznaczonym do działalności gospodarczej majątkiem komercyjnym innym niż majątek jednostek budżetowych, które nim zarządzają samodzielnie. Niezależnie od oceny, czy to dobrze, że państwo nadal jest właścicielem majątku, który powstał nakładem całego społeczeństwa, do czasu prywatyzacji tego majątku państwo ma obowiązek wykonywać prawa własności i pochodne ze „starannością porządnego kupca”²³ i zgodnie z interesem właściciela (a więc wszystkich obywateli). W praktyce owa staranność sprowadza się do wykonywania następujących funkcji:

| Podejmowanie decyzji o losie przedsiębiorstw państwowych — przekształceniach ich form organizacyjnych i własnościowych (łącznie z prywatyzacją) w takim zakresie, w jakim decyzje te są zastrzeżone dla właścicieli i dopóty, dopóki nie nastąpi sytuacja przymusowa, tj. utrata płynności firmy lub jej upadłość.

•    Rozporządzanie znacznymi częściami majątku przedsiębiorstwa (leżące poza kompetencjami zarządu i rady nadzorczej) w taki sposób, aby nie pogarszać sytuacji rynkowej tego przedsiębiorstwa i nie działać na jego szkodę.

•    Ustalanie wymagań wobec zarządów tych przedsiębiorstw co do oczekiwanej efektywności ekonomicznej (np. wyznaczanie stopy zysku lub podobnych wskaźników finansowych), ich systematyczna ocena przy zachowaniu autonomii działań zarządu analogicznej jak w podobnych przedsiębiorstwach prywatnych; ocenianie pracy człon-

²²    Od czasu wstąpienia do Unii Europejskiej tytko w takiej mierze, w jakiej dopuszeząą to przepisy UH.

²³    Termin ten jest zapożyczeniem z przedwojennego Kodeksu handlowego.

31