P1040980

sobie jakiś -zaskórniak" z pieniędzy podatników, aby następnie móc go wydać na cele, których z wybraną reprezentacją tych podatników nie musi zbyt szczegółowo uzgadniać, i » sposób, który niekoniecznie musi być w pełni zgodny z ogólnie przyjętym procedurami budżetowymi, a także bez żmudnego rozliczania i kontroli efektywności i celowości tych wydatków Nawet takie centralne urzędy państwa, jak Ministerstwo Finansów czy Najwyższa Izba Kontroli, z natury rzeczy bardziej niż inne organy państwa zainteresowane powszechnym i starannym przestrzeganiem tych zasad. bynajmniej nie zawsze są do tego gotowe w stosunku do samych siebie. Zdarza się też. że życie codziennie przynosi nowe sytuacje, które wymagają szybkiego reagowania i dla sprostania którym nawet najbardziej elastyczne standardowe procedury budżetowe okazują się niewystarczające, a proces politycznego arbitrażu w uzyskiwaniu zgody parlamentu tub rad organów samorządu jest zbyt długi i niepewny.

2. Budżet państwa - pojęcia dochodów, wydatków, deficytu budżetowego i długu publicznego

2.1. Budżet państwa - podstawowe definicje

Budżet państwa jest to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: (1) organów władzy publicznej, w tym administracji rządowej oraz organów kontroli i ochrony prawa, (2) sądów i trybunałów. Zgodnie z Konstytucją, sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. W Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale w niektórych krajach tak nie jest. Na przykład w Stanach Zjednoczonych rok budżetowy trwa od 1 października do 30 września następnego roku, w Wielkiej Brytanii zaś od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku (podobnie było w II Rzeczypospolitej). Zwykle jednak jest to plan finansowy państwa na jeden rok. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym, do której odnoszą się takie same reguły jak do ustawy budżetowej. Jeżeli ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostały uchwalone do dnia rozpoczęcia roku budżetowego, rząd prowadzi gospodarkę finansową państwa na podstawie przedłożonego projektu ustawy budżetowej (lub ustawy o prowizorium budżetowym)¹.

Z różnych względów roczny horyzont planowania finansowego jest dla pewnych celów niewystarczający. Dotyczy to zwłaszcza projektów inwestycyjnych, a także projektów restrukturyzacji poszczególnych gałęzi gospodarki i (lub) regionów. Dlatego w Polsce i innych krajach stosuje się coraz częściej - obok rocznych budżetów - bardziej długofalowe plany finansowe, nazywane „średniookresowymi ramami wydatków budżetowych”. Ich celem jest uwzględnienie wydatków związanych np. z „kontraktami wojewódzkimi”, programami wieloletnimi (np. rozwoju niebieskiej optelcktroniki, ochrony zbiorów bibliotecznych czy renowacji Zamku Królewskiego w Warszawie)² lub z przyjętymi w drodze ustawy wieloletnimi programami finanso-

41

1

   Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 219; więcej na ten lemat: rozdz. 5, s. 144-145.

2

   Pełne zestawienie tych programów na 2004 r. - zob. załącznik nr 14 do ustawy budżetowej na 2004 r, a na 2005 r. - załącznik nr 14 do ustawy budżetowej na 2005 r.