P1050018
4.3. Podatki bezpośrednie
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
Podatek ten został wprowadzony w Polsce w 1991 r., zastępując cztery podatki datek dochodowy od osób fizycznych (tj. od dochodu z działalności gospodarz osób fizycznych). od wynagrodzeń (w gospodarce nieuspołecznionej), od plac (*«. spodarce uspołecznionej) oraz wyrównawczy1. Jest jednym z najważniejszych źrćfe dochodów budżetu państwa. W 2003 r. przychody z tego podatku wyniki
25.7 mld zl. w 2004 r. - 21.5 mld zl. a w budżecie na 2005 r. przewiduje sięwpfo, w wysokości 23.6 mld zl. tj. 15,2% ogółu dochodów podatkowych budżetu pafistń Jednak od 2004 r. zw iększył się udział wpływów z tego podatku do budżetów jedne-stek samorządu terytorialnego i jego udział w dochodach całego sektora finansń publicznych w 2004 r. wyniósł 36,6 mld zł (tj. 4,1% PKB), a w 2005 r. ma wynieść*)
39.7 mld zł. W krajach OECD wpływy z podatku osób fizycznych w 2001 r. stanom ty przeciętnie 26% ich wpływów podatkowych2, a w Polsce w 2004 r. - 15,8%.Sic-pień obciążenia dochodów osobistych wpływa, z jednej strony, na wielkość dpchodnj pozostawionych do dyspozycji podatników, a więc na poziom ich konsumpcj
i oszczędności. Z drugiej strony wpływa on też na poziom ściągalności tego podaib. im większy jest bowiem ciężar opodatkowania, tym większa jest liczba osób pracuś cych w szarej strefie lub nielegalnie. W dążeniu do zbilansowania budżetu państw przez wzrost stawek tego podatku trzeba więc pamiętać, że od jakiegoś ich poziom (który łatwiej jest teoretycznie uzasadnić niż empirycznie wyznaczyć) zabiegi tata mogą się okazać przeciwsłoneczne.
Podmiotami podatku są osoby fizyczne osiągające dochody podlegające opodatkowaniu, bez względu na to, czy te dochody osiągnęły samodzielnie. Podmiotami tf- * go podatku są nie tylko osoby zamieszkałe w kraju na stałe (tzw. rezydenci), ale tal-1 że osoby przebywające w Polsce czasowo, najczęściej dłużej niż 183 dni, uzyskująct j w Polsce dochody (tzw. nierezydenci). Czas trwania pobytu w Polsce rodzący ogra*-j czony obowiązek podatkowy wynika z umów o unikaniu podwójnego opodaiko** nia. Reguła ta obowiązuje w większości krajów OECD, ale np. w USA wystarał przebywać 31 dni. aby podlegać opodatkowaniu w tym kraju, a w Szwajcarii 90 doi Nierezydenci płacą w Polsce podatek zryczałtowany w wysokości 20% dochodów od świadczonych przez nich w Polsce usług3.
Pewnym odstępstwem od zasady, że każda osoba płaci podatek od swoich dochodów, jest możliwość wspólnego opodatkowania małżonków oraz osób samotni
wychowujących dzieci (samodzielność rozliczania podatku od osób fizycznych jest zasadą we wszystkich krajach OECD; wspólną deklarację podatkową składają małżonkowie w Portugalii i w Szwajcarii, a na przykład w USA, Niemczech, Hiszpanii, Norwegii i Irlandii mają oni wybór samodzielnego lub wspólnego rozliczenia)4. Innym odstępstwem od tej zasady jest opodatkowanie dochodów małoletnich dzieci; dochody te dolicza się do dochodów rodziców. Jeżeli jednak dzieci osiągają dochody ze swojej pracy, stypendiów lub z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku, to podatnikiem od takich dochodów jest dziecko, które jest reprezentowane przez rodziców jako przedstawicieli ustawowych.
Przedmiotem podatku są wszystkie dochody z wyjątkiem tych, które są zwolnione z opodatkowania. Dochodem podlegającym opodatkowaniu jest różnica pomiędzy sumą przychodów z danego źródła opodatkowania a kosztami ich uzyskania. Jeżeli koszty pozyskania przychodów są większe niż suma tych przychodów, to powstaje strata z danego źródła przychodu.
Źródłami przychodów są m.in.:
• stosunek służbowy, stosunek pracy (w tym spółdzielczy), członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub podobnej, praca nakładcza, emerytura lub renta;
i działalność wykonywana osobiście (np. artystyczna, literacka, naukowa, oświatowa, publicystyczna, przychody z działalności duchownych, z działalności zagranicznego arbitrażu procesowego, związane z pełnieniem obowiązków obywatelskich i społecznych, przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, z tytułu wynajmu lokalu - w ściśle zdefiniowanych granicach - czy wreszcie przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze)5 6;
i pozarolnicza działalność gospodarcza, w tym wykonywanie wolnego zawodu21. Kosztami uzyskania przychodu, o ile ustawa nie określa ich w formie zryczałtowanej lub w postaci ryczałtu kwotowego, są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyłączeniem około 60 grup wydatków wymienionych w art. 23 ustawy, które, mimo że mogą być bezpośrednio związane z działalnością prowadzącą do powstania przychodu, nie mogą być uznane za koszt. Kwestia tego, co można zaliczyć w koszty pozyskania dochodu, a czego nie można, ma nie mniejsze znaczenie dla wymiaru podatku niż stawki czy ulgi podatkowe. Przy liberalnym podejściu do możliwości zaliczania ponoszonych wydatków w ciężar kosztów podatnicy mogliby bowiem w ten sposób finansować znaczną część swoich wydatków konsumpcyjnych (np. w kosztach podróży finansować wyjazdy prywatne; to samo dotyczy kosztów umeblowania, wyposażenia biur, a także kosztów reklamy, marketingu czy kosztów reprezentacyjnych).
113
,v Zob. Ustawa z dn. 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (z licznymi pół- ! nicjłzymi zmianami) oraz wiele aktów wykonawczych.
30 Zob. K. Wyroba, Ile plącą inni, „Rzeczpospolita”, 12 września 2003.
;i Podatnicy zamieszkujący na stale w Polsce, przebywający czasowo za granicą i uzyskujący um4‘ chody są zobowiązani po powrocie wpłacić zaliczkę od tych dochodów do 20. dnia miesiąca następuj*^ go po miesiącu ich powrotu do Polski; zaliczka wynosi 19% osiągniętego dochodu.
Ustawodawstwo krajów OECD jest w tej materii bardzo zróżnicowane - od obligatoryjnego stosowania niższych przedziałów skali podatkowej dla osób samotnie wychowujących dzieci w USA i Irlandii, do stosowania odrębnych, niższych skal podatkowych lub wysokich odliczeń od podstawy opodatkowania, np. w Belgii, Irlandii, Niemczech. Szwajcarii i Francji (zob. K. Wyroba, op. cii.).
Bliższe określenie tej działalności - zob, art 13 ustawy.
Zob. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, art 10.
Wyszukiwarka