P1050026

opodatkowania (składki na ubezpieczenia społeczne) lub od podatku (składka | ubezpieczenie zdrowotne), dokonuje swoistego transferu swoich utraconych m wów podatkowych na rzecz jednostek sektora finansów publicznych (np. Narody wego Funduszu Zdrowia), czy bezpośrednio na rzecz pracowników. Do danin należą: składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobo^ zdrowotne, składka na Fundusz Pracy, składka na Fundusz Gwarantowanych Świ** czeń Pracowniczych oraz składka na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Nj. pełnosprawnych. Podstawą prawną tych opłat jest art. 217 Konstytucji, który do. puszcza nakładanie „innych danin publicznych”, pod warunkiem że następuje u w drodze ustawy.

Daniny te. w znakomitej większości obciążające koszty pracy, sprawiają, że di przedsiębiorcy zatrudnienie pracownika łączy się z obciążeniem o około 50% więt szym niż płaca wypłacana temu pracownikowi (przed jej opodatkowaniem)³⁹. Ons miarach tych obciążeń świadczy wielkość składek naliczanych w stosunku do fundi szu płac i pobieranych przez wyżej wymienione jednostki sektora finansóa publicznych. Pomijając transfery z budżetu państwa, z budżetów jednostek samorą du terytorialnego itp.. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w 2004 r. pozyskał składkę w łącznej wysokości 74,7 mld zł, a w 2005 r. ma pozyskać 80,8 mld zł, Fundusz Pracy - 4.7 mld zł w 2004 r. i 5,0 mld zl w 2005 r., Państwowy Fundusz Rehabilitaq'ios* Niepełnosprawnych -1,6 mld zł w 2004 r. i 1,9 mld zl w 2005 r., Fundusz Gwaranta wanych Świadczeń Pracowniczych - 0,7 mld zł w 2004 r. i 0,3 mld zl w 2005 r., Narodowy Fundusz Zdrowia - 29 mld zł w 2004 r. i 30,7 mld zł w 2005 r. Tak więc państwowe fundusze celowe i Narodowy Fundusz Zdrowia razem zebrały 110,7 tnl§§ w 2004 r. i zbiorą 118,7 mld zł w 2005 r. Dla zobrazowania skali tych obciążeń należy je zestawić z kwotą 344,9 mld zł dochodów całego sektora finansów publicznjcl w 2004 r. oraz kwotą 386,7 mld zł planowaną na 2005 r. (z pominięciem wewnęln-nych transferów) oraz kwotą 137,8 mld zl dochodów podatkowych zebranych w a łym sektorze finansów publicznych w 2004 r. i 189,6 mld zł planowaną na 20051, w tym 135,6 mld zł dochodów podatkowych budżetu państwa w 2004 r. i 155,3 młdzl na 2005 r.

Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne

Większość pozapodatkowych danin nakładanych na koszty pracy wiąże się z kompleksową reformą ubezpieczeń społecznych, która została w Polsce zapoczątkować

* Szacując wielkość funduszu wynagrodzeń brutto (tj. przed opodatkowaniem) w 2004 r. n» oU* I 240 mld zl. otrzymujemy wielkość narzutu na place z tytułu tych przymusowych składek i opłat wyno>ń cą około 49%. Jeżeli do tego dodamy jeszcze inne drobniejsze składki obciążające koszty pracy, kłńiy^ I w naszym szacunku nie uwzględniono, to przeciętna relacja tych wszystkich obciążeń do przeciętnej |*’ I wynieść co najmniej 50%. Z podatkowymi i pozapodalkowymi daninami wiąże się pojęcie .klina pod*' temgo”, który przedstawia iloraz różnicy między kosztami pracy ponoszonymi przez pracodawcę a-W® grodzeniem netto pracownika oraz kosztów pracy ponoszonych przez pracodawcę: (koszty pracy -*5^!* grodzenie netto pracownika)/koszty pracy.

z dniem 1 stycznia 1999 r. Wracając do przedwojennej tradycji Kas Chorych®, wprowadzono wtedy powszechne ubezpieczenie zdrowotne, natomiast dotychczasowy system ubezpieczenia społecznego podzielono na odrębne systemy ubezpieczeń: (1) emerytalnych, (2) rentowych, (3) chorobowych i macierzyńskich oraz (4) wypadkowych. Jednocześnie rozdzielono dotychczasową, jedną składkę na ubezpieczenia społeczne na cztery oddzielne składki, przeznaczone na każdy z tych systemów. Ponadto powstaniu systemu ubezpieczeń zdrowotnych towarzyszyło wprowadzenie oddzielnych składek. Odpowiednio do tego w ramach jednego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nastąpiło finansowe wyodrębnienie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Emerytalnego, Funduszu Rentowego, Funduszu Chorobowego oraz Funduszu Rezerwy Demograficznej (będącego swoistym funduszem rezerwowym). Mimo tych przekształceń wysokość składki na ubezpieczenia społeczne nie uległa obniżeniu i nadal wynosi około 45% w relacji do kosztów pracy.

Składka na ubezpieczenia emerytalne wynosi łącznie 19,52% podstawy wymiaru (płacy brutto) i obciąża pracodawcę i pracownika w takiej samej proporcji - po 9,76%.

Składka na ubezpieczenia rentowe wynosi 13% podstawy wymiaru i też obciąża pracodawcę i pracownika w tej samej proporcji - po 6,5%.

Składka na ubezpieczenia chorobowo-macierzyńskie wynosi 2,45% podstawy wymiaru i obciąża tylko pracownika.

Składka na ubezpieczenia wypadkowe jest zróżnicowana w zależności od ryzyka związanego z bezpieczeństwem i higieną pracy, zawiera się w przedziale od 0,4% do 8,12% podstawy wymiaru i obciąża pracodawcę.

Nowo wprowadzona składka na powszechne ubezpieczenia zdrowotne aż do uzyskania poziomu 9% podstawy wymiaru z początkowych 7% rośnie corocznie o 0,25% i w 2004 r. wyniosła już 8,25% podstawy wymiaru, z czego 7,75% może być odpisane przez każdego podatnika od jego podatku dochodowego (jeżeli ma dostatecznie wysokie dochody), natomiast każda nadwyżka składki ponad 7,75% podstawy jej wymiaru jest płacona w istocie z dochodu netto ubezpieczonego, czyli jest nowym podatkiem na ubezpieczenia zdrowotne.

Wyprowadzenie świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego poza system budżetu państwa, niezależnie od konieczności przekazywania na rzecz instytucji sektora finansów publicznych zapewniających te świadczenia społeczne i zdrowotne poważnych dotacji z budżetu państwa, ma pewien skutek negatywny. O tyle, o ile składki na te ubezpieczenia obciążają koszty pracy, przyczyniają się do zwiększenia „klina podatkowego” i kosztów pracy, osłabiając w ten sposób motywację przedsiębiorców do zwiększania rejestrowanego zatrudnienia i ujawniania rzeczywistych wynagrodzeń. Z tego punktu widzenia finansowanie wydatków na te świadczenia bezpośrednio z dotacji budżetowej, tj. z podatków, a nie ze składek obciążających koszty pracy, jest rozwiązaniem korzystniejszym dla pobudzania zatrudnienia (i dla przestrzegania dyscypliny podatkowej).

⁴⁰ W 2003 r. Kasy Chorych zostały zlikwidowane, a ich funkcje przejął Narodowy Fundusz Zdrowia, ale podstawowa struktura nowego systemu i jego zasady pozostały nie zmienione.