P1050044

Podstawowe definicje i zasady

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy. Jest to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, a także plan przychodów i wydatków: (a) zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych (do 1 stycznia 2005 r. także środków specjalnych jednostek budżetowych): (b) funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego; (c) dochodów własnych samorządowych jednostek budżetowych. Uchwała budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego.

Oprócz limitów wydatków na okres roku budżetowego uchwala budżetowa może określać limity wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne oraz zadania wynikające z kontraktów wojewódzkich zawartych między Radą Ministrów a samorządem województwa. Takie limity wydatków są ujmowane w załączniku do uchwaK budżetowej.

Dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego określa od 2004 r. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 13 listopada 2003 r. (Dz.U. 2003, nr 203, poz. 1966). Ustawa ta ma charakter przejściowy. Wychodząc naprzeciw postulatom samorządów terytorialnych, nowe rozwiązania mają na odo w umocnienie pozycji samorządów poprzez zwiększenie ich dochodów oraz ich samodzielności w dysponowaniu środkami, a w szczególności:

•    dalszą decentralizację zadań i środków publicznych, a przez to zwiększenie udziału jednostek samorządu terytorialnego w dysponowaniu środkami;

•    zwiększenie ekonomicznej odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego poprzez zwiększenie udziału dochodów własnych w ich łącznych wódkach finansowych;

•    zwiększenie zainteresowania jednostek samorządu terytorialnego koniunkturą gospodarczą państwa poprzez ściślejsze powiązanie z nią sytuacji finansowej tych jednostek:

•    zwiększenie możliwości absorpcji środków Unii Europejskiej poprzez zwiększenie dochodów jednostek samorządu terytorialnego i możliwości elastycznego dysponowania nimi;

•    stworzenie mechanizmów pobudzania przedsiębiorczości.

Proponowane zmiany podzielono na przejściowe (na lata 2004-2005) i docelowe, które mają dopiero zostać wprowadzone. Zmiany przejściowe mają na celu przede wszystkim zwiększenie dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego kosztem zmniejszenia udziału dotacji i subwencji. Poprzednie dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych oraz część dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej zostały zastąpione zwiększonymi dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego.

Zmniejszono też wartości subwencji ogólnej, zlikwidowano jej część rekompensującą i drogową (którą poprzednio otrzymywały powiaty i województwa). Nowy zakres subwencji ogólnej obejmuje część: oświatową, wyrównawczą, równoważącą (tylko dla gmin i powiatów) oraz regionalną (tylko dla województw).

Rozstrzygnięcia co do źródeł finansowania jednostek samorządu terytorialnego są zawsze próbą pogodzenia sprzecznych interesów, co znajduje odzwierciedlenie w dwóch szkołach myślenia na temat finansowych podstaw jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z jednym poglądem, finanse jednostek samorządu terytorialnego powinny się opierać tylko na ich dochodach własnych (teoria faworyzowana pcez duże miasta; są małe gminy, które prawie nie mają własnych dochodów). Zgodne z drugim poglądem, finanse jednostek samorządu terytorialnego powinny się opierać niemal wyłącznie na subwencjach, bowiem główne zadania samorządu są związane z ustawowo zapewnioną opieką nad ludźmi i na realizację tych celów jednostki samorządu terytorialnego muszą otrzymywać stosowne subwencje i dotacje (jest to w pewnym stopniu holenderski model samorządności lokalnej). W Polsce przyjęto rozwiązanie kompromisowe.

Niekiedy spory budzi także kwestia tego, czy udziały jednostek samorządu terytorialnego w podatku dochodowym od osób fizycznych powinny być obesłane na podstawie miejsca zamieszkania podatnika, czy na podstawie jego miejsca pracy. Oczywiście to drugie rozwiązanie uprzywilejowuje duże miasta kosztem otaczających je gmin, gdyż wydatki na oświatę, ochronę zdrowia czy wypoczynek ponoszone są głównie w miejscu zamieszkania, a nie w miejscu pracy.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Zgodnie z nowymi regulacjami dochody z tytułu udziału we wpływach z podatków dochodowych od osób fizycznych (PIT) i od osób prawnych (CU) są zaliczane do dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego. W rozwiązaniu docelowym udział we wpływach z PIT będzie dochodem tylko gmin i powiatów, natomiast samorządy województw będą otrzymywały dochody tylko z CU Podczas gdy w 2003 r. udział samorządów w dochodach z PIT wynosił 30,1 % (w tym udział gmin 27.6%. powiatów 1% i województw 1,5%), to w 2004 r. udział ten wyniósł już 45,74% (w cym gmin 35,72%, powiatów 8,42% i województw 1,6%). Wskaźnik udziału we wpływach z CU w 2003 r. wynosił 5,5% (w tym 5% gminy i 0,5% województwa), a w 2004 r. wyniósł 24,01% (w tym 6,71% gminy, 1,4% powiaty i 15,9% województwa).

Ponadto jednostki samorządu terytorialnego od 2004 r. mają nowe źródła dochodów własnych w postaci 5% dochodu uzyskiwanego w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami (co zarazem przyczynia się do większego zainteresowania jednostek samorządu terytorialnego wykonywaniem takich zadań i pozyskiwaniem wpływów z tego tytułu) oraz w postaci zwiększenia dochodów powiatu z tytułu gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa z dotychczasowych 5% do 25%.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na trzy kategorie:

1. Dochody własne:

•    wpływy z podatków ustalanych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw.

*    wpływy z opłat;

199