P4200174

85 |

Rozdział Ul. Kultura

tem żyda dziecka albo żyde dziecka kosztem życia matki. W dodatku wyboru należy dokonać natychmiast, gdyż inaczej umrą oboje. W odniesieniu do tego przypadku można - parafrazując słowa poety 1 powiedzieć, że od takich wyborów bieleje włos.

Normy. „Norma to w potocznym mniemaniu jakaś reguła, jakiś przepis" (Ossowska 1947:104). Normy są to prawidła i reguły, wedle których grupa żyje. Normy wyrastają z wartości. Wiążą się z poczuciem powin-nośd. Wiele norm przyswajają sobie ludzie spontanicznie w procesie wzajemnego obcowania. Normy określają moralność, obyczaje, zwyczaje.

Treśriowo mogą się do pewnego stopnia pokrywać z jawnymi wzorami kultury. Różnią się jednakże od nich ściślejszym związkiem z poczuciem powinności, a także tym, że są wyraźniej słownie artykułowane. Właśdwa danej kulturze konfiguracja norm i wartości bywa określana jako jej ład aksjonormatywny.

Sankcje. Sankcje to zarówno kary, jak i nagrody. Każda zbiorowość ma własny system kar i nagród, za pomocą których zachęca do pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do innych, niepożądanych. Kary i nagrody mogą mieć charakter formalny i nieformalny. Sankcje formalne to takie, które są określane przez przepisy oraz kodeksy karne i których stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny. To kara więzienia i nadawany za zasługi order. Sankcje nieformalne to w przypadku kary wyśmianie czy ostracyzm towarzyski, w przypadku zaś nagrody - pochwała bądź oznaki szacunku. W społeczeństwach pierwotnych, a także w małych grupach rozwiniętych społeczeństw współczesnych przeważają sankcje o charakterze nieformalnym, które w przypadku kar mogą być niejednokrotnie odczuwane jako bardziej dotkliwe niż srogie nawet kary formalne.

2. Wielość kultur i relatywizm kulturowy

Wielość kultur

Zdolność tworzenia kultury, która jest podstawowym wyróżnikiem człowieka w świecie istot żywych, realizowana jest w rozmaitych środowiskach geograficznych o zróżnicowanych zasobach. Poszczególne zbiorowości ludzkie żyją na odmiennie ukształtowanych terenach, na ziemiach o rozmaitej glebie i w rozmaitych warunkach klimatycznych. Każda z tych zbiorowości zmuszona jest starać się o przetrwanie i rozwiązywać podstawowe problemy bytu człowieka, w tym jego bytu społecznego, w sposób dostosowany do warunków, w jakich przyszło jej żyć. Co więcej, na-