PICT6143

268

o io. aby traktowane były jako równorzędny sposób badania zjawisk dagogicznych, bez posądzania ich o nienaukowość czy powierzchowno^'

Wiele jest w pedagogice problemów, zupełnie pomijanych w dbtych czasowych studiach, ponieważ nie poddają się one badaniu kwantytatyw nemu*'. Uprawomocnienie podejścia jakościowego w badaniach pedagoi gicznych pozwoli na dostrzeżenie ich. poznanie, a tym samym wzbogacenie naszej wiedzy o nich.

Aby móc badać problemy niemożliwe do przedstawienia na gruncie metodologii ilościowej (nawet gdy się je dostrzega), niezbędna jest świadomość istnienia innych sposobów poznawania świata, znajomość od-powiednich metod oraz stosownej siatki pojęciowej, czyli całego instrumentarium badawczego.

Traktując rzecz modelowo, można wyróżnić dwie drogi postępowania badawczego. Podążając jedną z nich badacz podporządkowuje się metodologii. opartej na założeniach filozofii pozytywistycznej, posługuje się metodami ilościowymi. Zakłada on wówczas istnienie obiektywnego świata, możliwość równie obiektywnego poznania go za pomocą precyzyjnie skonstruowanych narzędzi. Bada więc tylko poddające się pomiarowi obiekty, poszukuje między nimi zależności przyczynowo-skutkowych. aby odkrywszy je, móc wywierać skuteczniejszy wpływ na rzeczywistość społeczną. '

Druga droga jest mniej wyrazista i precyzyjna. Badacz ma świadomość jedności ze światem (brak dualnego podziału na poznającego i świat poznawany), zakłada subiektywny charakter własnej wiedzy i poznania. Uważa, że badając rzeczywistość społeczną musi posługiwać się narzędziami ..miękkimi", elastycznymi, które łatwo może zmienić lub przekształcić po to, aby dostrzec w zjawisku nieprzewidziane wcześniej aspekty. Posługuje się metodami jakościowymi, za pomocą których może docierać bardziej ,.w głąb" badanego zjawiska, a także poszerzyć perspektywę jego oglądalności (kontekst).

Te dwie drogi badawcze można traktować jako przeciwstawne sobie, bątlź jako komplementarne wobec siebie. Traktowanie ich antagonistycz* ne' prowadzi nieuchronnie do rywalizacji, a w rezultacie do dyskwalifikacji

^ł Badanie kwaniytatywnc to takie, które zajmuje się ilością względnie wielkością rzc c/.y, zjawisk, natomiast pomija ich aspekt jakościowy.

' J. Rutkowiak pisze o konkurencyjności wobec siebie tych dwóch dróg poznam por. J. Rutkowiak, Odmiany myślenia o edukacji. Kraków 1995.

edncj przez drugą. Przyjęcie założenia o ich komplemcntamości wobec siebie pozwala przyjąć tezę. iż możliwe jest poznawanie rzeczywistości społecznej na różne sposoby. C)bydwie mają swoje wady i zalety, jednak stosowanie każdej z nich pozwala na dostrzeżenie innych aspektów badanego zjawiska i mimo ich odmienności obydwie przyczyniają się do poszerzenia naszej wiedzy pedagogicznej.

\V pedagogice dostrzec można dwa podejścia do badań jakościowych, jest to związane z rozumieniem przez badaczy, czym jest metodologia. Jeżeli metodologię traktuje się jako wiedze o metodach badania naukowego i zasadach posługiwania się nimi. metody jakościowe uznawane są za dodatkowe (poza ilościowym) instrumentarium badawcze i wówczas akceptuje się łączenie w jednym projekcie badawczym obydwu rodzajów metod. Jeżeli natomiast metodologię traktuje się jako ..rodzaj wiedzy o społecznych celach poznania naukowego i prawomocnych strategiach ich realizacji"^{1 2}, wówczas przyjmuje się. że obejmuje ona ontologiczną (dotyczącą istoty przedmiotu badania), epistemologiczną (dotyczącą procesu i efektu badania) i metodyczną (dotyczącą sposobów i reguł badania) w iedzę o sposobach poznawania świata. Proces badania jest wówczas nierozerwalnie związany z przyjętymi przez badacza założeniami na temat natury świata i własnych możliwości poznawczych. Badanie projektuje się ze świadomością przyjętych założeń ontologiczno-epistemologicznych. Taka sytuacja powoduje wykluczenie możliwości łączenia w jednym badaniu strategii jakościowej i ilościowej, ponieważ nie można równocześnie zakładać istnienia i nieistnienia obiektywnego świata, obiektywności i subiektywności poznania, stawiać hipotez na początku procesu badawczego i rów nocześnie traktować je jako jego rezultat.

W polskich tekstach dotyczących pedagogicznych badań jakościow ych zdecydowaną przewagę zyskał pierwszy z przedstawionych sposób rozumienia metodologii badań pedagogicznych'. Poniższy tekst opiera się na

1

   M. Malewski. Metody ilościowe i jakościowe w badaniach nad edukacją Spór o me-todologicznq kompletnemarność. „Kultura i Edukacja” 1997. nr 1-2/97.

2

   Por. M. ł.obocki, Wprowadzenie do metodologii badati pedagogicznych. Kraków •999; M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków 2000: K. Konarzcw-^Nki. Jak uprawiać badania oświatowe. Warszawa 2000: W Cie/kowski. Minicle badaw• ^c:e h* pedagogice. Olsztyn. 2000; E. Zaręba, badania empiryczne ilościowe i jakościowe ^uPedagogice |w:] Orientacje w metodach badań pedagogicznych, red. S. Palka, Kraków