P1050741

A r, Im iiii^uTHurb,irzym <V>v /mm pnwufTaimn nwrnr.iy w- -.n-m >« n»n.rr Cnllcclło Archacol«r}{k4 Ri-w>vR*mlł XIII. R/r</Aw 20W, 11

Przemysław Dulęba

PRZEMIANY KULTUROWE W ZACHODNIEJ MAŁOPOLSCE W OKRESIE OD III DO I WIEKU PRZED CHR. PRZYCZYNEK DO KONTAKTÓW MIĘDZY CELTAMI A GERMANAMI¹

W okresie między III a I wiekiem przed Chr. zachodnia część Małopolski ulegała gruntownym przemianom związanym z napływem nowych grup ludności. W dotychczasowej literaturze, od pierwszego, i do tej pory podstawowego, opracowania osadnictwa celtyckiego w Polsce (Woźniak 1970) dominował pogląd o funkcjonowaniu na obszarze zachodniej Małopolski polietnicznej jednostki archeologicznej zwanej początkowo „grupą celto przeworską”, a potem „grupą tyniecką” (Woźniak 1970, 105; / 98/, 255; Kubicha 1997; Rudnicki 2005a; Poleska 1996; 2005; 2006, 171-189; Bochnak 2006, 165-170). Według koncepcji, której autorem był Z. Woźniak, wyróżniano trzy fazy rozwojowe grupy tynieckiej. Pierwsza faza, datowana na 1/1 B2-LT Cl, utożsamiana była wyłącznie z nielicznymi „czysto” celtyckimi grobami oraz materiałami osadowymi. Druga faza, datowana od schyłku LT Cl do LT Dl, charakteryzowała się współwystępowa-niem zabytków celtyckich z zabytkami kultury przeworskiej, które to w tym momencie miały pojawić się na terenie Małopolski. Faza trzecia, najlepiej udokumentowana, obejmowała okres od schyłku LT Dl aż do początku wczesnego okresu wpływów' rzymskich (stadium BI a), a charakteryzowała się obecnością nielicznych zabytków celtyckich oraz dackich współ występujących w zespołach z zabytkami kultury przeworskiej. Koncepcja ta oparta była na analizie znalezisk z dużych, wielofazowych i wielokulturowych osad, z których najważniejsze zlokalizowane były w granicach dzisiejszego miasta Krakowa. Większość tych stanowisk została opracowana w ramach kompletnej monografii (Poleska 2006).

Artykuł powstał w ramach realizowania projektu na ukowego finansowanego z grantu Ministerstwa Nauki i Szkol nic twa Wyższego (CR 2649) „Starsza faza kultury lateńskiej w Małopolste Zachodniej”.

Zreferowany powyżej schemat przemian kul turowych w ramach „grupy tynieckiej” w świetle wszystkich dostępnych obecnie źródeł nie jest aktualny i powinien ulec daleko idącej modyfikacji. Wymaga to ustosunkowania się do trzech głównych problemów, które dotyczą charakteru osadnictwa celtyckiego i kultury przeworskiej oraz ich wzajem nego stosunku, datowania początku kultury przeworskiej w zachodniej części Małopolski, a także problemu wydzielenia jednostki archeologicznej zwanej „grupą tyniecką”. Klasyfikacja chronologiczna materiałów kultury lateńskiej stosowana w niniejszym studium oparta jest na systemie periody zacji stworzonym przez R. Gebharda (/989; 1991). Pozycja chronologiczna zabytków kultury przeworskiej określana jest za pomocą systematyki opracowanej przez T. Dąbrowską (1988), a w sytuacjach, kiedy jest to możliwe, synchronizowana z periody-zacją właściwą dla zabytków lateńskich.

OSADNICTWO CELTYCKIE

Zapewne w pierwszej połowie III w. przed Chr. zachodnia Małopolska została skolonizowana przez ludność celtycką, która, jak to już wielokrot nie wspominano, przywędrowała tu prawdopodob nie z obszaru dzisiejszych Moraw i Górnego Śląska O przynależności do tej samej prowincji kulturowej świadczą duże podobieństwa w inwentarzu zabyt kowym. Dotyczy to zarówno licznych form ceramiki, metalowych części stroju i ozdób czy też przed miotów szklanych. Zachodniomałopolska enklawa kultury lateńskiej to również obszar występowania mennictwa bojskiego.

Najstarsze nieliczne zabytki łączone / osadnic lwem celtyckim w zachodniej Małopolsce, datuje się na schyłek okresu wczcsnolateńskiego (I 1 B2b), jednak są to prawie wyłącznie znaleziska luźne