P1050753

50

mm luanwi *. MAITW ł«1l£WffiW*

Piotr Luczitiewicz, Martin SchónJelAer

Stmuzftuf

książęcych chowanych w odpowiednio do ich po-zycji bogatych grobach

Kultura przeworska mc była z całą pewnością monolitem etnicznym lub politycznym. W literaturze przedmiotu i»d dawna toczy się dyskusja odnośnie zasadności i możliwych kryteriów wydzielania grup lokalnych, grupy kruszańskicj na Kujawach, nidzickiej na północnym Mazowszu, czerniczyń-\kici we wschodniej Polsce oraz grupy tynieckiej w rejonie podkrakowskim. Rzeczywiste odrębności lokalne kwalifikujące do wydzielenia osobnej jednostki taksonomicznej widać jednak tylko w przypadku grupy tynieckiej. Kultura przeworska w młodszym okresie pr/edrzymskim wydaje się być tworem silnie zunifikowanym, me przejawiającym większych ro/nic lokalnych. W całej strefie od Odry po enklawy osadnicze na Zachodniej Ukrainie podstawowy zestaw cech określających habitus kulturo w\ mc w ykazuje większego zróżnicowania. Pewne odrębności mogą się manifestować - a i to nie cal kiem jednoznacznie - przede wszystkim na pod stawie zróżnicowanej frekwencji niektórych typów zabytków lako przykład można tu wskazać dużo częstsze występowanie we wschodniej i północno wschodniej strefie kultury przeworskiej żelaznych fibul typu Nauheim oraz typu U w ternu nologn J Kostrzewskiego. W porównaniu do reszty terenów kultury przeworskiej nieco inaczej wyglą dała struktura wyposażania militarnego w lazie A, na śląnku; w Jazie A, od ogólnego obra/u odróżnia ją się pod tym względem Mazowsze ora/ Wielko polska Mniejszych jednostek politycznych lub et nicznych w obrębie kultury przeworskiej należałoby raczej jednak szukać na poziomie poszczególnych enklaw i struktur osadniczych C zy i ewentualnie w jakim stopniu odzwierciedlają one ówczesny podział plemienny, etniczny, lub chociażby stre

W prezentowanym artykule podjęli /ostała próba skrótowego przedstawienia i analizy pod stawowych cech strukturalnych kultury lateńskiej. Na takiej podstawie postawione zostało pytanie, w jakim stopniu znajdywały one odzwierciedlenie w kulturze przeworskiej w młodszym okresie pr/cd rzymskim.

W fazach B i C okresu lateńskiego na całym obszarze objętym osadnictwem celtyckim nic występują groby książęce, struktura cmentarzysk odzwierciedla raczej szeroką i z/ó/nicowaną wewnętrznie warstwę wojowników chowanych przeważnie w grobach szkieletowych, choć zdarzają się - tak-ii    itrura kultury ktej row

■    to ora/ cmentarzyska ciałopalne Wra

P zenu    !>ylo zupełnie

egalitarne i cechowało się niskim poziomem roz j woju wewnętrznego gdzie

wionymi osobistościami byli nac/elntcy o zupełnie lokalnym znaczeniu (t/w .big man struktur").

| wydaje się lednak zupełnie mylne, źródła pisane przedstawiają przecie/ nieco inny obraz. Organi ZiCja zwycięskich drużyn w dobie p«łdbo|ow rów nlcż wymagała istnienia powszechnie akceptu walnej hierarchii społecznej. W tej lazie powstają I wreszcie zalązki r/umi państwowej organizacji świątynie w pin Francji stają się ośrodkami, wokoi j których krystalizują pagt. Podobny obraz wylania się na podstawie analizy - nieco icdnak później szych - cmentarzysk kultury przeworskiej / fj/> A. struktura społeczna musiała być zatem także zbli *°n« Wydaje się też logicznym, ze każdy lud znaj dujący się w fazie ekspansji, jak na przy kład Sw_c bowie pod wodzą Ariowi»ta. ihum.iI wykazywać się wysokim stopniem organizacji wewnętrznej Także i Marbod w spiął się na szczyt władzy plemiennej. ^,e*° *&• P^ywodc y mc zakładali jednak dynastii

n*u - M.tMittionMCHnMn-iuiiMaMinuiinrmi

(•łut IV łlAPTSSTKUKTl/R l/Nł>/f-NTUAli

fy wpływów. po/(MU)c oczywiście pytaniem czysto retorycznym.

Wspólnota, j nawet zasadnicza unifikacja kul tury materialne) p«>dkreslana była przez długi czas dla całej cywilizacji lateńskiej. Miało to wyraźne związki z sytuacją polityczną w Zachodniej Euro Pic. •* zwłaszcza z postępującym zbliżeniem mię dzy F rancją a Niemcami. Mimo to można jednak wskazać na wiele różnic: w skali makro jest to przykładowo wzajemnie wykluczający się obszar występowania klasycznego murus gallicus oraz tzw. Pfostcnschlitzmaucr typu Kelhcim. W skali mikro można wspomnieć różne style malowania ceramiki lub chociażby zróżnicowane systemy monetarne.

Świątyni e/miejsca kultowe

Świątynie zawierające depozyty militariów, w typie znanym z północnej Galii, były dalej użytkowane w okresie rzymskim, choć oczywiście w nieco innej szacie zewnętrznej. Takiej kontynuacji nie widać natomiast - z różnych przyczyn - w płd. Niemczech. Austrii oraz w całej strefie wschodnioceltyc-kiej. Nielicznymi wyjątkami, wykazującymi przy tym znaczące podobieństwo zabudowy wewnętrznej, są świątynie z Manching oraz Roseldorf. Dotyczy to również miejsca kultowego z Freuenberg koło Lcibnitz, które zostało przebudowane we wczesnym okresie rzymskim

Podobieństwa w strukturze społecznej mogą przekładać się na podobny sposób traktowania strefy sacrum, zakładający składanie krwawych ofiar, określone manifestowanie zwycięstw i pora zek. świątynie z okresu lateńskiego były najpraw dopodobnicj manifestacją rozumienia pojęć trium fu i klęski przez lokalne społeczności, choć takich środków jak wówczas używane raczej nic polecaliby współcześni psychologowie.

Niezmiernie pouczające jest tutaj spojrzenie na duńskie stanowiska bagienne z okresu rzymskiego: deponowanie militariów w uświęconych miejscach, w tym konkretnym przypadku w jeziorach. miało tam charakter bardzo rozpowszechniony. Wyniki wieloletnich badań wskazują przy tym jasno, ze nie były to miejsca przypadkowe, lecz kontynuowano ten zwyczaj przez setki lat Na przykładzie Hjortspring oraz Ejsbol można wykazać, żc początki tego procesu sięgają okresu przed rzymskiego. Jego ówczesna skala była icd nak nieporównanie mniejsza. W takim kontek

ście dotychczasowy brak podobnych depozytów uzbrojenia z obszaru kultury przeworskiej wydaje się być znamienny. Jedynym wyjątkiem mogłoby byc stanowisko w Pikulach (woj lubelskie), lezące na wschodnich peryferiach kultury przeworskiej. Znaleziono tam znaczne ilości mditanow. lecz także i narzędzi rolniczych oraz (znacznie mniej licznych) fibul Cały materiał można dato wać na późny okres lateński, głownie na fazę LTD_r co odpowiadałoby fazie A. w lokalnym systemie chronologii względnej. Wielkość stanowiska oraz struktura deponowanych militariów przypominaj poniekąd galijskie świątynie z Ribemom-sur-An-cre i Gournay-sur-Aronde. Przypuszczenia, ze stanowisko w Pikulach - per analogtam do wspominanych stanowisk w Galu - może być śladem jakichś nieokreślonych konfrontacji militarnych w tej strefie Barbaricura nie matą tednak żadnych podstaw. Zasadniczą różnicą jest także (dotychczasowy?) brak w Pikulach jakichkolwiek śladów zabudowy wewnętrznej, budowli, rowów, wałów, palisad etc. Pomocne dla prób wyjaśnienia fenomenu Pikul mogłyby być podobieństwa do wschodmoal-pejskich depozytów spalonych militariów („Bran-dopferplatzc"), jak np. znane stanowisko w Teur-nii w Austrii Militaria - przede wszystkim groty brom drzewcowej - występują także w znacznej liczbie w podobnych depozytach z obszaru kultury puchowskicj. Skala tych zalozen oraz liczba ofiarowanych militariów są jednak znacznie mniejsze. Odróżniają się one także obecnością dużych ilosa ozdob. części stroju, ceramiki oraz kości

Wszelkie próby mterprctacu stanowiska w Pi-kulach są obarczone licznymi znakami zapylania Raczej na pewno me można go określać jako miei-sca krystalizacji dla jakiejś lokalnei jednostki etnicznej lub politycznej, jak interpretuje się obecnie wspomniane wyżej galijskie świątynie. Stanowisko leży w strefie kompletnej pustki osadniczej, wiele kilometrów od następnych skupisk ludności kultury przeworskiej. Dla podobnych przypadków w Galii ukuto termin .świątynie graniczne", co jednak wydaje się me do końca uzasadnione i wynika raczej z chęci dopasowana za wszelką cenę me pasującego do przyjętych granic plemiennych położenia stanowiska oraz spektrum znalezionych na mm monet.

Innym rodzajem depozytów militariów, bardzo rozpowszechnionym w kręgu celtyckim, są ofiary