P1050775

naszym /daniem może każdorazowo opierać się na lokalnym systemie symboli i w związku z l>m należy zachować szczególną ostrożność przy próbach zestawiania pozornie klarownych i trafnych analogii.

Niektórzy badacze są zdania, ze motyw rogów zakończonych kulkami stanowi teden z elementów ikonografii mennictwa celtyckiego (Chapotat 1970, HO; PI. LV:3: ViM 1976. 194). Istotnie, znane są monety z przedstawieniami czworonogów z punktami-kulkami na rogach (Blanchet 1905. 409; PI. 111:21). Wydaje się jednak, ze obecność tych punktów może być wynikiem przyjętej konwencji stylistycznej, bowiem obserwujemy ie również na końcach końskiej grzywy na monecie Yerornan-duów oraz w przypadku przedstawień antropomor-ficznych na monecie Senonow (Schecrs 1987. 131, 132; Ployart 1980,41; Fig. 12:166). Należy ponadto zauważyć, ze w ikonografii mennictwa celtyckiego nic znamy żadnego przedstawienia byka z rogami zakończonymi kulkami.

Do najmłodszych przedstawień byków z kulkami na rogach łączących się / tradycją celtycką należy galorzymska płaskorzeźba z Langres, z dawnego terytorium Lingonów (ryc. 7) (Drioux 7930; Esperandieu 1938. 37. 38. nr 7704).

Na zajętych przez Celtów terenach Kotliny Karpackiei. na Słowacji, na Węgrzech, w Austrii, w Słowenii, ale tez na jednym stanowisku w Polsce (jakuszowice) spotykane są naczynia z charakterystycznymi uchami zakończonymi często kulkami lub zgrubieniami, określane niekiedy jako misy typu Stupava (Jerem 1997. 55. 60; Abb. 2:14; Sza-^,7592,111,112; fanko 2005). Opisywane naczynia wywodzą się z tradycji halsztackiej i me nalc/y ich łączyć z horyzontem wilków ogniowych.

Motyw rogów zwieńczonych kulkami spotykany jest również na zapinkach Występował on na po/ nohalsztackich Dragofibeln (np. w Magdalencnber-gu) (ryc. 8:1) (Frey 7969, 19. 29. 30. 32-35. 38 40 47.52; Abb. 16:13; 24:1; Taf. 7:31.22:19. 20, 26 31 Spmdlcr 1973. 58; Taf. 50:1.9i:b. 97). Przykładem mogą być też okazy tzw. Hornjibeln / celtyckich cmentarzysk w Giubiasco. gr. 74a1.74a2.465b (ryc. 8:2) i Pianezzo. gr. 282 (Feugere 2002. 435; Abb.

15:3. 4; Pcrnet et al 2006.108. 109.295. 328).

Jak wspomniano wyżej, zdobienia w kształcie byczych główek z rogami zakończonymi kulkam. (lub też samym tylko rogami z kulkami) występują

Ryc 7. Gdor/ymska płaskorzeźba z przed-tf jwieniem byka / / rogami zwieńczonymi kulkami pochodząca z Langres. Francja (wg Dnoux 1930).

Abb. 7. Das galło-rómischc Flachrclicf au*.

Langres, Frankreich. mit der Darstcliung dt-ł Stierkopfes mit Hornem, die auf Ku-gdn enden (nach Drunuc 1930).

tez na terenach niezajętych przez Celtów, szczególnie w basenie Morza Północnego i Bałtyckiego. Najstarsze znaleziska tego typu datowane są na schyłek młodszego okresu przed rzymskiego (np. importowana atasza w iadra z Sophienborga), jednak gros omawianych obiektów pochodzi z pierwszych wieków po Chrystusie i są to wyroby lokalne, przede wszystkim okucia rogów do picia (Voss - Orsnes-Christemen 1948. Tischler 1950. Hachntann 1991. 857.858; Abb. 59; Andrzejewski 1991, 36-38; 1994). / okre\u wpły wów rzymskich znane są zapinki zdobione plastycznym ornamentem byczej główki, niekiedy z rogami zakończonymi kulkami oraz figurki byków (Gandert 1958; Hardt 7994; Atidrzcjowsto. Gdiiński 2007. 293. 297. ryc. 15). Głowa byka jako element ornamentyki zapinek rozpowszechnił się

3

Ryc. 8. Zapinki zdobione motywem rogow zakończonych kulka ^{mi 1} - DragónfiM. Magdalenenberg. Niemcy. 2 - HornftM. Giu-bu-sco. Szwajcaria: 3 - Soiten. Dama; 4 - Mingfcn. Miętfoe. Poltka (1 wg Frcy I969, 2 wg Perm-i cl ul. 2006; 3 wg Ellmcry 1970.4 wg Nowakowski 199S).

Abb. 8. Spangen. vcrziert mit dem Mottv der Homer, dic auf Kugeln enden. I - Dragtmfibd. Magdalencnbcrg. Deutschland: 2 - Homfibd Giubiasco, Schweiz; 3 Softcn. Danemark: 4 - Mingtcn/MiętW. IH>-Icn (I nach Frcy 1969:2 nach Pcmct cl aL 2006:3 nach Ellwn 1970. 4 nach Nowakowski 199S).

ku wschodowi, docierając do terenów bałtyckich, a pojedyncze tak zdobione fibule są spotykane w dorzeczu Wisły i Dniepru (Andrzcjowski - CiV-shński 2007, 292-299. ryc. 14. 15.19).

Należy przypomnieć, ze byk odgrywał istotną rolę w święcie germańskim. Plutarch podaje. *^c Cymbrowie oblegający garnizon rzymski nad rzeką Abesis zawarli z załogą układ zapewniający Rzymianom wolny odwrót, a rokowania przypic czętowali przysięgą na spiżowego’ byka. Po bitwie byka tego zaniesiono do domu Katullusa jako zwiastun przyszłych zwycięstw (Plutarch. Vita Marii, 23,5).

' W pr/ckładzie T. Sm ki (1955) mowa |«i o trcbrmin ^b> ku. jednak w oryginale ora/ w tłumaczeniach na inne K*> wymieniany jest byk z brą/u/spizu.

laką rolę mogłyby pełnie kulki na końcach rogów? Jak zauważa R. Jackson, motyw rogow z kulkami mógłby być symbolem tallicznym. jednak bardziej prawdopodobne, iz jest to oddanie rzeczywistego wyglądu rogow zwierzęcych (Jackson 1985, 170). Powszechnie zwraca się uwagę na występowanie motywu głowy byka ; rogami zwieńczonymi kulkami na licznych sprzętach służących do przygotowania jedzenia, rożnach. Aloszach naczyń. a zwłaszcza na w ilkach ogniowych. Być może laki ten należy powiązać z hipotezą przedstawioną w pracy O. lanse. według kto rei kuliste zakończenia rogów miały by symbolizować »abłka bogini obfito->ci (lansi 1955). E Vial sądzi, ze omawiane kulki można interpretować jako znak udomowienia lub rodzoj ozdoby (VW 2001.32). Zdaniem N Ginoua. rozpowszechnienie u schyłku okresu lateńskiego