Podział złóż minerałów 2

uskok tektoniczny -► wietrzenie, transport i sedymentacja

a) pokłady, b) soczewka, c) konkrecje, d) słup, e) żyły z kopułami i lakolitami, f) gniazda

Rys. 7.7. Główne sposoby zalegania złóż minerałów

Rys. 7.8. Powstawanie węgla kamiennego

torfowisko w zapadlisku przed-górskim

nawarstwianie osadów i opadanie dna zapadliska

torf

węgiel kamienny - grubość pokładu równa się 1/10 grubości pokładu torfu

dalsze nawarstwianie osadów i ruchy tektoniczne zwiększające ciśnienie

wyjściowy poziom obszaru

Rys. 7.9. Pułapki ropy naftowej i gazu ziemnego

warstwy przepuszczalne

(wapienie, dolomity, piaski, piaskowce) wypełnione wodą i wypieranymi przez nią mieszaninami węglowodorów

powierzchnia Ziem*

skały osadowe

słup

solny

rodzaje pułapek:

skały nieprze- mmmm

puszczalne ^ ^roP^{a naftowa    w0}'

a) przy uskoku tektonicznym b) w antyklinie

₍ uskok tektoniczny

c) przy słupie solnym

d) w soczewach piaskowych

Bitumiczne złoża (łac. bitumen -smoła) - rodzaj złóż biogenicznych -skupiska mieszanin węglowodorów w skorupie ziemskiej, powstałych w wyniku bitumizacji*. Jako że są to głównie substacje ciekłe (ropa naftowa) i gazowe (gaz ziemny), przemieszczają się niekiedy na znaczne odległości od miejsc powstawania, wciskając się w pory napierających przepuszczalnych warstw nadległych. Ich wędrówka pod ziemią kończy się w momencie natrafienia na pokrywy skał nieprzepuszczalnych (często są to warstwy skał solnych). Tworzą się wówczas tzw. pułapki ropy naftowej i gazu ziemnego, w których substancje te sprężają się, niejednokrotnie pod wielkim ciśnieniem. Poza ropą naftową i gazem ziemnym ze złóż bitumicznych pozyskuje się wosk ziemny (ozokeryt) i asfalt naturalny. Mieszaniną zestalonych węglowodorów jest także szungit (od miejscowości Szunga k. J. Onega w Rosji) - powstały w proterozoiku produkt me-tamorfizmu pochodnych ropy naftowej zawierający ok. 98% węgla pierwiastkowego. Znaleziono go ponadto w Szwecji, Kanadzie i Indiach.

Bitumizacja - ogół procesów geochemicznych prowadzących do przekształcenia osadów pochodzenia morskiego (planktonu i wodorostów gromadzących się na dnie morza w skałach ilastych i węglanowych), zachodzących w warunkach beztlenowych przy udziale bakterii. Warunki sprzyjające bitumizacji występują w geosyn-klinach, gdzie na formacje ilaste nakładają się osady wapienne i solne odcinające dostęp powietrza, a rosnący ciężar nawarstwiających się osadów prowadzi do opadania dna geosynkliny i lokalnego wzrostu temperatury (również poprzez ograniczanie odpływu ciepła przenikającego z wnętrza Ziemi).