r3s2

220 Kształty reprezentacji

odróżniają epokę burżuazyjną od wszystkich poprzednich. Wszystkie stężałe, zaśniedziałe stosunki, wraz z nieodłącznymi od nich, z dawien dawna uświęconymi pojęciami i poglądami, ulegają rozkładowi, wszystkie nowo powstałe starzeją się, zanim zdążą skostnieć. Wszystko, co stanowe i zakrzepłe, ulatnia się, wszystko, co święte, ulega sprofanowaniu, i ludzie muszą wreszcie spojrzeć trzeźwym okiem na swoją pozycję życiową, na swoje wzajemne stosunki. Potrzeba coraz szerszego zbytu dla swych produktów gna burżuazję po całej kuli ziemskiej. Wszędzie musi się ona zagnieździć, wszędzie zadomowić, wszędzie zadzierzgnąć stosunki. Przez eksploatację rynku światowego burżuazja nadała produkcji i konsumpcji wszystkich krajów charakter kosmopolityczny. Ku wielkiemu żalowi reakcjonistów usunęła spod nóg przemysłu grunt narodowy. Odwieczne narodowe gałęzie przemysłu uległy zniszczeniu i są dalej co dzień niszczone. Są wypierane przez nowe gałęzie przemysłu, których wprowadzenie staje się kwestią życia dla wszystkich cywilizowanych narodów, przez gałęzie, które przetwarzają już nie miejscowe, lecz sprowadzane z najodleglejszych stref surowce, i których fabrykaty są spożywane nie tylko w kraju, lecz także we wszystkich częściach świata. Miejsce dawnych potrzeb, zaspokajanych przez wyroby krajowe, zajmują nowe, których zaspokojenie wymaga produktów najodleglejszych krajów i klimatów. Dawna lokalna i narodowa samowystarczalność i odosobnienie ustępują miejsca wszechstronnym stosunkom wzajemnym i wszechstronnej współzależności narodów. I to zarówno w produkqi materialnej, jak i w produkcji duchowej. Wytwory duchowe poszczególnych narodów stają się wspólnym dobrem. Jednostronność i ograniczoność narodowa stają się rzeczą coraz bardziej niemożliwą i z wielu literatur narodowych i regionalnych powstaje jedna literatura światowa”¹.

Taki obraz globalizacji, jedynie przy zastosowaniu odmiennej stylistyki, znajdziemy dziś w wielu opracowaniach z kręgu nie tylko myśli lewicowej, ale wśród tak różnych autorów, jak komunitaryści, hermeneutycy i anty-globaliści. Cechą naszego świata jest tedy zanikanie tego, co tradycyjne i trwałe, na rzecz „globalnego dynamizmu” zarówno zjawisk ekonomicznych, jak i podporządkowanych im procesów w sferze kultury.

Globalizacja jest na pewno pojęciem mającym wiele odniesień i konotują-cym wiele sensów, często wzajemnie sprzecznych. Ma sporo racji Anna Tsing, według której ważne są trzy wymiary procesów powszechnie identyfikowanych z globalizacją: ich wzajemna łączność, idea przepływu/podróży idei, towarów i znaków oraz rozważania nad szybkością (raptownością) transformacji świata-\ I rzeczywiście, gdyby pokusić się o wskazanie podstawowych parametrów globalizaqi, najczęściej pojawiłyby się takie określenia, jak „złożone sieci”, ..wzajemne związki”, „przepływy”, „szybkość”, „kompresja czasu i przestrzeni”, „pokrewieństwo” (w sensie pnmmity), „ujednolicenie”, „glokalizacja” i wiele innych, ale kładących nacisk na owe trzy wymiary omawianego zjawiska, wskazane przez Tsing. Wydaje się nawet, iż globalizacja stała się już pojęciem spetryfikowanym, a jej najbardziej rutynowa wykładnia ujmuje ją jako wyraz kondycji współczesnego świata, w którym szybki przepływ albo cyrkulacja kapitału, ludzi, dóbr, wyobrażeń i ideologii, bez liczenia się z granicami narodowymi, nieustannie wciąga większość globu w sieci wzajemnych związków, skąd bierze się w szczególności jakościowa zmiana w naszym odczuwaniu relacji czasowo-przestrzennych. Mamy wrażenie, że świat staje się mniejszy.

* * *

W niniejszym tekście pragnę zająć się jednak nieco innym aspektem zagadnienia, a mianowicie zastanowić się nad tym, czy istnieje jakakolwiek autonomia kulturowego wymiaru globalizacji, czy też to, co dzieje się w sferze kultury, stało się już jedynie pochodną, epifenomenem zjawisk ekonomicznych. Sądzę, że dobrym punktem wyjścia do podjęcia takich właśnie rozważań jest ciekawy tekst Fredrica Jamesona, w którym ujmuje on globalizację jako - jak sam powiada - kwestię filozoficzną. Walorem artykułu Notes on Globalization as a Philosophical Issue jest jego analityczna użyteczność i dyscyplina argumentacji^{2 3}.

Istnieją trzy podstawowe, „ustawiające” poszczególnych autorów, stanowiska odnośnie do kwestii, czy i od kiedy globalizacja stała się rzeczywistym stanem świata, w którym żyjemy. Pierwsze z nich, mające chyba coraz mniej

1

K. Marks, F. Engels, Manifest komunistyczny, [w:] K. Marks, Pisma wybrane, Warszawa. PWN 1979, s. 356-358; do tego samego cytatu odwoła! się Thomas L. Friedman w pracy Le-xus i drzewo oliwne. Zrozumieć globalizację, przeł. T. Hornowski. Poznań, Rebis 2001, s. 140

2

   A. Tsing, Conclusion: The Global Situation, [w:] The Anthropology of Globalization. A Reader, J. Xavier, R. Rosaldo (red.), (Mord, Balckwell 2002, s. 456. Autorka przyrównuje atmosferę, jaka towarzyszy dzisiejszej debacie nad globalizacją, do sytuacji po II wojnie światowej, kiedy to rodziły się międzynarodowe projekty modernizacji i rozwoju świata; wspólną cechą i jednej, i drugich jest zaangażowanie w nic maksymalnie szerokiego spektrum specjalistów - od naukowców po działacz)' społecznych.

3

   F. Jamcson, Notes on Globalization as a Philosophical Issue, [w:] The Cultures of Globalization, F. Jamcson, M. Miyoshi (red.). Durham, Duke University Press 1998, s. 54-77.