religia a kultura2

166 RELIGIA A KULTURA

Wyniki badań, cytowane w literaturze przedmiotu, nie przynoszą rozstrzygnięcia tych problemów, ich konkluzje są wzajemnie sprzeczne (Cox, 1996; Lipsedge, 1996; Schumaker, 2001). Także stanowiska teoretyków problemu różnią się radykalnie między sobą, poczynając od Freuda (1927), dla którego ( religia wykazuje podobieństwa do nerwicy natręctw, poprzez Junga (1933) I i Allporta (1988), dla których akceptacja jakiejś postaci religii, a przez to uzy-; skanie sposobu integracji własnej osobowości i sensu życia, jest warunkiem \ zdrowia psychicznego, a kończąc na Boisenie (1960), który widzi w chorobie psychicznej potencjalne doświadczenie religijne i możliwość uzyskania wyższego poziomu integracji psychicznej.

8.1. Zagadnienia relacji między religią a zaburzeniami psychicznymi w polskiej literaturze psychologicznej i psychiatrycznej

W polskiej literaturze psychologicznej i psychiatrycznej zainteresowanie relacją między religią a zdrowiem psychicznym sięga okresu międzywojennego. Władysław Witwicki (1933) uważał, że „kto pragnie zrozumieć życie psychiczne osobników normalnych, względnie uchodzących za normalnych, musi się koniecznie zapoznać z życiem psychicznym w jego postaciach anormalnych, a do nich należą choroby psychiczne” (Witwicki, 1933, s. 97). W chorobach psychicznycłu=gego zdaniem znajdujemy^ w_ po stąd powiększonej, spotęgowanej te _samejzjawiska, które w słabym stopniu..występująw psychice normalnej.

Również Stefan.Blachowski (1938) zajął sięlym zagadnieniem, analizując serię wizji religijnych przeżywanych przez dzieci ze wsi Słupia. Prowadząc w warunkach laboratoryjnych - razem ze Stefanem Borowieckim, neurologiem i psychiatrą z Uniwersytetu Poznańskiego - eksperymenty, mające na celu powtórzenie przeżycia wizji, wykazał, że w wytmrzan|u_zbiorowych przeżyć religijnych wielką rpj.ę_odgr^vva_sugestia. Ponadto poddane przez niegoHfradanTu osoby charakteryzowały się żywąj^ntazją,^ obniżonym_pj2^omem_(ayty.cy^mu., oraz histeryęznymLcg.ch.ami osobowości.

i Psychiatrzy (Bilikiewicz, 1959; Kępiński, 1973, 1974, 1978, 1979) podej-

i mowali problematykę życia religijnego w obrazach klinicznych schizofrenii, psychozy maniakalno-depresyjnej, epilepsji oraz nerwic.    \

Przegląd rezultatów ich analiz rozpoczniemy od[scliizafxeniilPfzy lżejszych, jej formach chorzy chwytają się kurczowo tematów religijnych albo filozoficznych, objawiają skłonności do mistycyzmu..okultyzmu, dewocji (Buc!ey7T981). Kępiński mówi o tematyce .metafizycznej, która, jego zdaniem, dzieli się na trzy wątki: ontologicz.ny, eschatologiczny i charyzmatyczny. Chorzy spędzają wiele czasu na czytaniu Pisma św., sporządzaniu z niego wyciągów, notatek, podejmują próby nawracania współtowarzyszy, lekarzy i pielęgniarek. Przy postę-

pującym rozpadzie osobowości, na pian pierwszy wysuwają się przeżycia obłędne. Temat fobłędji może dotyczyć m.in. wierzeń religijnych. Chorzy stwierdzają, że w "drodze myślowej, jak również za pośrednictwem specjalnie ukazanych im znaków i przemawiających do nich głosów, zostało powierzone im jakieś specjalne zadanie, posłannictwo, które mają zrealizować. Literatura psychiatryczna dostarcza przykładów różnego rodzaju urojeń wielkościowych. Wśród chorych są tacy, którzy doświadczają nagle uczuć głębokiej wewnętrznej jasności, w mistycznym uniesieniu ogarniają cały wszechświat, niespodziewanie doznają uczuTTia^ego rozpfywania^ię^ głębokiej ekstazy, nieuzasadnionego lęku, to znów szczęścia. W powikłaniach schizofrenii z zespołami paranoicznymi spotkać można także obłęd reformatorski.

Niektóre z grup religijnych skupiają w swoich szeregach osoby o takich cechach osobowości. Przykładem może być czynna w latach 70. XVIII wieku w centralnych guberniach Rosji sekta skopców. Oczekując na dzień Sądu Ostatecznego (który miał nastąpić, gdy ich liczba osiągnie (144 tysiąc^), głosili potrzebę skrajnego ascetyzmu w kwestiach płciowych. Wyrażało ślę to w ich wy-j padku dobrowolną kastracją nazywaną „YyyJbM^LemT. Jako ^WZ(^^r swojego działania, stawiali kastrację, której dokonał Jan Chrzciciel na osobie Jezusa Chrystusa, oraz kastrację apostołów,^ której dokonał Jezus Chrystus na apostołach w trakcie Ostatniej Wieczerzy. Ślad tej kastracji - ich zdaniem - przetrwał do czasów współczesnych w obrzędzie obmywania nóg w ceremoniach Wielkiego Tygodnia. Dobrowolna kastracja miała doprowadzić do osiągnięcia przez członków grupy powtórnie doskonałości duchowej, utraconej poprzez grzech pierworodny. Doskonałość ta rozumiana była jako powrót jo^st.ąnU-hfizpdciawjOr ści, charakteryzującego pierwszych ludzi. Okaleczenie prowadzące do uzyska-mFsTaWbSZplciowości^ot^cźyłoTiTe tylko mężczyzn, ale również kobiet, którym wycinano zewnętrzną część organów płciowych oraz uszkadzano sutki (Stawiński, 2000).

Nastroje katastroficzncr-tak typowe dla schizofrenii, osiągają często rozmiary a£okahpjtyc^    religijne motywy katastroficznego obrazu - zauważa

Antoni Kępiński - nie idą w parze ze światopoglądem z okresu przedchorobo-wego. Zdarza się, że ludzie głęboko religijni przeżywają świecki obraz katastrofy świata i odwrotnie. JakQ_sihL.slenjjace, postępowaniem chorego, mogą -oprócz sił bosjdch - wystąpić równieżjnafie_v partie pgljtyęgne, ob£e_\^wjądy. Charakter tyęhjńł również nie zależy od przekonań religijnych pacjenta, zależy natomiast od ogólnego charakteru danęjjojltury. Współczesna, bardziej świecka niż dawniej kultura częściej sprzyja) techniczno-politycznej konfigurac[i_$iL^ wpływających nj^chorego,.,niż. jniatoto miej sce jiaAYmejPgdyTsily te miały w przeważającej mierze charakter boski lub diabelski. Czynności umysłowe -podkreśla Bilikiewicz - nie wykazują zwykle bardzo znacznego rozpadu. Niektóre uzdolnienia mogą się utrzymywać na pewnym poziomie, np. talent muzyczny, malarski i pisarski.