Salomonowicz (18)

82

ciemnotę drugich dla ciągnięcia z tego korzyści bądź dla prowokowania działania przeciw obowiązującym przepisom. Część druga kodeksu ujęła z jednej strony występki popełnione z winy nieumyślnej, z drugiej przestępstwa mniejszej wagi podporządkowane orzecznictwu władzy administracyjnej, zwanej polityczną. Unormowanie wielu szczegółowych kwestii co do ścigania takich przestępstw otwierało drogę do praworządnego działania organów administracji⁸⁵. Na uwagę zasługują łagodne kary za przestępstwa przeciw religii, jak i przestępstwa seksualne, choć nadal przewidziano możliwość karania sodomii, homoseksualizmu, pornografii. Szczególny charakter miał paragraf 61, który przewidywał, iż bluź-nierstwa przeciw religii, jak i głoszenie ateizmu publicznie nie miały być karane przez państwo, lecz sprawca traktowany był jako chory psychicznie i umieszczany czasowo („do poprawy”) w zakładzie dla umysłowo chorych...⁸⁶

Ocena ogólna k.k. z 1787 wywoływała niejednokrotnie sprzeczne sądy⁸⁷. „Józefina” - nie w pełni humanitarna - była jednak z punktu widzenia formy i wielu przepisów ogólnych pierwszym nowoczesnym kodeksem karnym w Europie i odegrała poważną rolę w dziejach prawa karnego⁸⁸. Jej konstrukcja, podział i systematyka, jak i technika formowania przepisów stanowiły całkowite novum. Rozgraniczenie prawa karnego materialnego i procedury otwierało drogę na przyszłość. Z punktu widzenia techniki kodyfikacyjnej „Józefina” stanowiła całkowity przewrót, różniła się całkowicie od „Leopoldiny” jak i późniejszego o parę lat prawa karnego w Landrechcie Pruskim z 1794 r. Twórcom „Józefiny" udało się w sposób zadowalający wprowadzenie w miejsce narratyw-nego przedstawienia treści poszczególnych przepisów, jak to było w ordynacjach karnych XVII-XVIII w., nowoczesnych, odpersonalizowa-

^K Nieuniknioną niekompletność części drugiej, dotyczącej wykroczeń, co pozostawiało miejsce dla decyzji administracyjnych, skrytykował w 1791 r. Bcccaria, który wypowiedział się za precyzyjnym podziałem przestępstw na wzór rewolucyjnej Francji: zbrodnie, występki, wykroczenia.

“ Paragraf 61 co do publicznego głoszenia ateizmu wobec trudności uchylenia całkowitej karalności takich czynów w państwie o panującej religii katolickiej otwierał praktycznie drogę korzystną dla sprawcy, bowiem pozorne „wyleczenie się” z ateizmu otwierało drogę do wolności.

³⁷ Por. bardzo pozytywna ocena specjalisty prawa karnego J. Śłiwowskiego, Kodeks Kanifcy Królestwo Polskiego (1818). Historia jego powstania i próba kry ty unej analizy, Warszawa 1958, s. 11, który napisał: .....we wszystkich niemal przepisach Józefiny* przebija

ideologiczna myśl oświeconego absolutyzmu, są one zwarte, lakoniczne, celowościowo uzasadnione”.

^BM Y. Cartuyvels, op.cil., 5. 271: „Jamais auparavent, un codę n'a incarnć a ce point 1‘ideal de perfection et de completude, ce róle d’ćtati$ation, dhinification et de centra-lisation propre au rationalisme des Lumieres". O znaczeniu „Józefiny" dla dziejów prawa karnego w Europie świadczy szereg ówczesnych przekładów. „Józefina" wywarta także wpływ na prace kodyfikacyjne francuskie nad k.k. z 1791

k.

nycli, schematycznych definicji, które stanowiły ogromny postęp u .1 , dżinie techniki tworzenia prawa. Także rola języka ustawowego „Józeli ny” dla dziejów terminologii prawniczej austriackiej czy niemieckiej była ogromna. Połowiczność zaś w przejmowaniu idei humanitarnych, katalog kar, a zwłaszcza przepisy o wykonywaniu kar pozbawienia wohiości są dowodem, iż odejście od zakorzenionego systemu okrutnych sankcji nie było łatwe, budziło obawy czynników państwowych nawet w kolach, których oświeceniowe przekonania nie ulegają wątpliwości. Równość wobec prawa, skreślenie z katalogu przestępstw większości czynów, których ściganie było charakterystyczne dla feudalnego prawa karnego, a zwłaszcza wprowadzenie w życie ustawowe zasady nullum crimen, nvlla potna sine lege, zerwanie z okrucieństwem kar cielesnych i karą śmierci - oto były główne pozytywy nowej kodyfikacji.

W kilka lat później Austria wkroczyła jednak w okres wojny z rewolucyjną Francją. W 1795 r. przywrócono karę śmierci w wypadku zdrady głównej. W 1796 r. wprowadzono w tzw. Galicji Zachodniej (terytorium austriackie otrzymane w III rozbiorze Polski) od I I 1797 r. Strafge-sctzbuch f. Westgalizien⁸⁵, który następnie przekształcono w 1803 r. w k.k. austriacki (CeseUbuch iiber Verbrechen und Sckwere Polizei ubertre-tungen), w którym jednak wrócono do starej koncepcji łączenia prawa karnego materialnego i procedury, co w rezultacie prowadziło do następującego układu: 1) Wstęp do całości kodeksu (8 artykułów oznaczonych numeracją rzymską), 2) Księga I, część pierwsza: przepisy o zbrodniach, 3) część druga to przepisy o procedurze karnej, 4) Księga II. Ciężkie przestępstwa policyjne: część pierwsza prawo materialne, część druga proces. Podział przestępstw na zbrodnie (Vcrbrcchen) i ciężkie przestępstwa policyjne miał zasadnicze znaczenie: do policyjnych kwalifikowano umyślne przestępstwa nie zaliczane do zbrodni, nieumyślne przestępstwa, czyny naruszające dobre obyczaje oraz przestępstwa policyjne sensu slriclo. Definicja przestępstwa w kodeksie łączyła elementy materialne (czyn naruszający powszechne bezpieczeństwo), jak i formalne. K.k. 1803, nie wyrzekając się próby ęnnst-defuiicji materialnej przestępstwa, leżącej w tradycji oświeconego absolutyzmu - czyny wysoce szkodliwe dla ogółu i które zagrażają powszechnemu bezpieczeństwu - równocześnie dobitnie stwierdzał, iż warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo jest uznanie przez ustawę danego działania za przestępstwo. Zasadniczą zmianą było wprowadzenie w wąskich ramach kary śmierci oraz nowe złagodzenie - w porównaniu z „Józefiną" - przepisów o karach pozbawienia wolności⁹⁰. W przepisach części szczególnej obu tomów

¹⁰ Por. szczegółowa analiza Ustawy Zachodniogalicyjskiej w: S. Salmonowicz, Prawo kanir...., $. 114 i n.

^,J0 Kara śmierci groziła za 2<lraclę kraju, fałszerstwo pieniędzy, morderstwo oraz zbrodnicze podpalenie powodujące śmierć ludzi.