scs63

Vak A<>mlrnin««iii fcon.it.,ł,. i» rasłępuje najczęściej zdanie EIMPOP. jc*l po pinrtu jego iśwnmnłnikiem. INwównijmy niłktóre przykłady:

i ^jłfn pflrnyunm. Mn dno i, pride jędrna ot* rabyn* Mar. Mfc XIV, 66 'gdy (kiedy) iHnun^t na dole, na dziedzińcu, przyszła jedna ze służebnic'; tsledbfuie jemu flu UJ* jego iĄ Itaiatłi tnuiazi Zogr. Mi. VIII. 1 'gdy on zszedł z góry. poszły

la nim (w flad jego) liczne rzesze (tłumy) rtp.

Trafiają się toż konstrukcje dat. abs. w funkcji zdań bet podmiotowych; wówczas to participium od byli łączy się z wyrazami o charakterze przysłówkowym, jak veltn ■łrircłór. wirczorcm’, pondi 'późno', oannczającymł porę, czas, np.;

rtłtr* spita. glagoTete Mar. Mt. XVI. 2 *gdy jest (bywa) wieczór, mówicie'; w/m fcynb. V knr.ibh f» ałJł nrora Zogr. Mk VI, 47 obok rełeru (-.dat.) bytUu, U fcoroWi. /ni ti/d? mora Mar. jw. 'gdy był (nastał) wieczór, była (znajdowała się) lód£ pośrodku morza'; posdł Se hyv*iu, pristępBg *» nemu uiemn jego Zogr. Mt. XIV, ją ‘gdy |»ylo późno, przystąpili do niego uczniowie jego', por. tc* pozdi i» byvbli (dat. T. ł ). *efe Supi. ł'2, 27 'gdy było późnii, izckF ilp.

Przypuszczać należy, żc sam typ konstrukcji dal. abs. w języku scs. mógł się przyjąć' pńd wpływem wyginaMw greckich, w których wyslęfuije paraldnic konstrukcja gcncticiis absolutu* (por. w łacinie tzw. ahlativus absolutus). Zmianą (innowacją) scs. w slosuiikn do wzoru greckiego było zastąpienie formy gen. przez formę dat. Wydaje się prawdopodobne przypuszczenie, żc ustaleniu się takiej konstrukcji celownikowej mogły sprzyjać inne konstrukcje z celownikiem, zwłaszcza dat. imiesłowu jako przydawki do dopełnienia dalszego. I tak, np. konstrukcja zdaniowa: HgodgUean źe im» sb góry, sapriii imb Mar. Mk IX, 9 ‘schodzącym im z góry (gdy schodzili z góry), zakazał im’, mogła powstać z konstrukcji: zaprili imb sb%odąitem s-n gary 'zakazał im schodzącym z góry .

i. Dativu* cum tafioili»o

Konstrukcja celownika z bezokolicznikiem trafia się czasem w języku scs., prawdopodobnie pod wpływem greckim; pełni ona funkcję równoważnika zdania, najczęściej dopełnieniowego po czasownikach oznaczających ‘mówienie, myślenie itp.', jak gliigolah, redeH, mbntti itp., występujących w zdaniu nadrzędnym; nadto nierzadko ,|.ii. r. inf. może występować w funkcji zdania skutkowego.

Niektóre przykłady: as* glagofę mm, w klgli se vamb Mar. ML V, 34 mówię wam. abyście się nie przysięgali (nie przysięgajcie się)*; iścili ję, jako dhiti tę narodu Mar. Ml XV, I ‘uzdrowił ją, żc aż się tłum (lud) dziwił’ itp.

j. Accu*alivua cum infinitivo

Konslrukcja biernika z bezokolicznikiem jest zapewne naśladownictwem wzoru greckiego; trafia się niezbyt często w języku scs. po czasownikacii glagolali, rnbnlti "l*-. pel“»ąe funkcję dopełnienia orzekającego po innym dopełnieniu bliższym, np-: cy Źe koga nę glagofeie byli? Asacm. Mt. XVI, 15 'wy kim innie być powiadacie, za kogi. mię uważacie?', por. w związku z tym podwójny acc. (zob. wyłej § 31, f).

Zamim bezokolicznika w tej samej funkcji wystąpić może imiesłów (accusativus cum panidpio), np. hogo glagofęt* mg Uwici sątia? Mar. Ml. XVI, 15, por. wyżej

_

mm

km]

paralclny prr.yklhd t Aaitc m.; 'mńfdfyji (O- 0$$ 'naczynia') zlata pitny ttfię 8upr.

52, 18 "myśleli, te oiu

nać|yńia) eą pełne złota’.

b. Supioom

ego cechą (przyrostkiem) jest -lv < -li, kontynuuje dawny r, zbudowany na tym samym temacie co inf. Pa. i scs. »u-pinum występowało po ¹ rysownikach ruchu, np. iii (takie pochodnych), ppti 'kroczyć', telli 'biec* itp., i pełniło funkcję określnika celu — okolicanika lub zdania akolicinikowego. Podob a konstrukcja znajduje się także w języku łacińskim.

Niektóre przykłady a a.: ne mmtr, jako pridt rasorits tokona li proroks, ne pridt razorith, mt ispltnilt Zog . Mt. V, 17 *nie myślcie, że przyszedłem, aby rozwiązywać (burzyć) zakon (prawo) Ub proroków; nie przyszedłem, aby rozwiązywać, lecz aby wypełniać' itp.

Należy dodać, żc d< pełnienie łączące aię z supinum mą formę gen., podczas gdy po inf. i innych forn ich czasownikowych ina z reguły formę a cc. Mogą tu zresztą zachodzić wzajemne wyi iwnanią, tzn. żc przy aup. wystąpi aoc.. a przy inf. — gen. W późniejszych zabytki li supi zostaje wypierane zdecydowanie przez inf., por.: ogAa pridt twrflfi (i im. Mrflfi) r* zenitą Mar. Łk. XII, 49 obok inf. nwrilti

Forma tupinum, kiś pie. rzeczownik odałown

w Zogr. 'przyszedłem zr amfę slylatt prlmędroili

tocić (aby zrzucić, puścić) ogień na ziemię'; pride olt komet wlomunc Zogr. U. XI, 31 obok pride ... slylati ... w Mar.

jw. 'przyszła (podm. dąrńyśłny: królowa południa) fcwnona*.

Warto podkreślić, te ginałach greckich, w któ w zasadzie utraciły konst

mądrości Sa-

aup. scs. kontynuuje stan ps. i nic miało ono wzoru w oty-ych parałełnic występuje infinitivus celu. Języki słowiańskie ikcję sjupinum, z wyjątkiem słoweńskiego i dolnolużyckiego. W języku polskim w p* dnhncj konstrukcji celowej używa się bezokolicznika, por.

przyjechałem (przybyłem dla odpoczynku, w celu

frtyi

edlem itp.) na toiri odpoczął, tzn. 'aby odpocząć.

ocj ynku, na odpoczynek'.

I. Ch irakteryztyczne połączenia zdań złożonych

Znaczenia i funkcje Z nich za szczególnie c

1)    da — spójnik a wszystkim w zdaniach ■ VII, I; ntnemNle (czyt. bpdelc imi Mar. Mt. VI

2)    ału 'jeżeli' — w z sę Mar. J. XII. 9 (por.

§ 25. d);

3)    ci, acf 'chociaż' tu sqlta .... ci itiUamt go tu będącego .... cho< i

4)    doideie, dontdeie

tgptrtmt snoimt skoro,

pójników zostały podane jut poprzednio (zob. § 27, c, 1). laraktcrystycznc dla języka scs. należy uznać następujące: z razem partykuła w znaczeniu 'aby, by, niech* — przede 'lowycłj, np.: ne osęidaite, da ne osązdcni będete Zogr. Mt. 'InemTale) milostynę naleje ne lvoriti pridt llooiky, da vidimi

J ll itp.i

taniach warunkowych, np. alte kio %odkt vt dtne, nepoltkneit związku z tym również połączenia s trybem warunkowym,

-jw zdiniach przyzwalających, np. jako i ("/O ne ridiale

Iffoma i stilu toliku (dat. abs.) Sum. 412, 16 'nie widział ż (mimo żc) były ogni«2iS|lpUlfl/M^^ *^lP '» . 'dopóki* — w zdaniach czasowych, np. bqdi utłUaję sę st dbideże jui na pqti st msu Zogr. Mt.J V, 25; no imalt priiti

131