SDC13919

100 Teoria woli twórczej

niego wolą formy, obiektywizacją nad indywidualnej, u priori * istniejącej woli artystycznej*' ^ai. Hans Tietze ^A® i Alt*xander Dor-ner ⁶* próbowull pogodzić definicją woli twórczej z dawnymi. I ,,klasyczny mi** pojęciami tradycyjnej metody historycznej. Din | Aleksandra Domera ..wola twórcza, ujęta historycznie*, jest po prostu samym ciągiem dzieł sztuki, ujętych przy pomocy pojąć współczesnych", dla Hansa Tdetzego kojarzy się oma z pojęciem gatunku, wynikającym z fenomenologicznej charakterystyki zjawiska stylu. W tym rozum! oni u wola twórcza nie byłaby pojęciem nadrzędnym, lecz pochodnym: jej treść dawałaby się „po staremu" ustalić przez wyliczanie .stylistycznych cech*' dzieła sztuki danej epoki.

Przeciw tego rodzaju uproszczeniom wystąpił Erwin Punofsky, który wówczas (około roku 1920) był neokantystą. Dla niego woła twórcza i towarzyszące jej ..podstawowe pojęcia" Uległa miuły charakter nie bezpośrednio praktycystyczny. ale zbliżony do kategorii ujęć pojęciowych Kanta. Wola twórcza ma podnieść autonomię dzieła sztuki w stosunku do innych możliwych czynników jego powstania, którymi wyjaśniano dotąd niemal wyłącznie Jego genezę. Wola twórcza jako przedmiot badaniu nie jest żadną psychologiczną (czy fizyczną, oczywiście nu wet jako cecha stylowa konkretnego przedmiotu) rzeczywistością. Jeśli bowiem ujmie się pojęcie woli twórczej jako psychologię twórczości albo psychologię czasu, lub jako psychologię a percepcji, to nie jest możliwe wnioskować z dzieła sztuki o indywidualnej woli twórczej. której ono ma być świadkiem. Wola twórcza musi więc być tym obiektywnym i ostatecznym sensem zjawiska artystycznego potencjalnie obejmującego wszelką zawartość treściową utworu artystycznego. Wyłania się jednak pytanie, jak przekazać ten immanentny sens dzieła sztuki. Wedle Punofsky*cgo, Piegi i w tym zakresie uczynił krok decydujący: podczas gdy w Die spłitró-Tnische KuHftlndu«tri« usiłował on stosunek ten sprowadzić do dwóch podstawowych możliwości oglądu przedmiotu zewnątrzne-

^M A* J. G«norow«lu. op. tlt, m. Vt • Pitra pr».jr|«ł» «. ^m F»t« prtypu «a~

go w psychologiczno-empirycżnej formule pary pojęć „dotyko-wy-optyczny”, w Dos hollandische Gruppenportrat dążył już do określenia dwóch możliwych postaw duchowych twórczego «Ja> w stosunku do przedmiotu artystycznego — przy pomocy pary pojęć „subiektywistyczny-obiektywistyczny"^Ml Zdaniem więc Panofsky'ego wola twórcza nic może być rozumiana „ani jako suma zmysłowych właściwości, ani lako zespól stylistycznych kryteriów (jak to chciał Dorner), lecz wyłącznie jako jedność w obrd>iel..,I-zasad_kgtałtQwania i której iwnaoie .zakłada ni* tylko przyjęcie po cichu wyników .teorii sttjg&L z góry 7TTm~ sza do bezpośredniej je_na współ prapu.*¹. Historia sztuki, jak każda historia' musi tworzyć tego rodzaju pojęcia ogólne, bo „jeśli historia jest nadawaniem formy (Obrazowi przeszłości), to możemy powiedzieć, że jako sam produkt jest ona formą. Formą duchową, by pojąć świat, tak jak literatura, prawo, nauki przyrodnicze. Od tych innych form duchowych historia odróżnia się wyłącznie przez to, że odnosi się tylko do przeszłości. Ch< e zrozumieć świat w przeszłości i przez przeszłość”⁵*. ..Wola twórcza nie jest niczym innym, niż specjalną formą światopoglądową, która dokumentuje:.?!** w dziele sztuki. W ten sposób wola twórcza ukazuje się jako najwyższy i najważniejszy przedmiot poznania w historii sztuki” ^M.

Z dalszych definicji woli twórczej wyróżnia się definicją Hansa Sedlmayra. którą przytoczę niemal w całości i która odbija korzystnie od dość chwiejnych wypowiedzi Arnolda Hausera. Sformułowane przez niego określenia wołi twórczej zamkną niniejszy fragment.

„Wedle ogólnego zapatrywania w centralnym punkcie teorii Rięgla znajduje się pojęcie woli twórczej. Skąd pochodzi to pojęcie?. Punktom wyjściowym jest skonstatowanie istnienia •stylów*. Różnorodność tworów artystycznych różnicuje się wyroż-

- E, PuisoMKy. Dc BłffrtttlU, Op. «l.

» E. PonuUky. Ober tWlr    cR„ Rt W.

j. Kuumsa. Ot*T timt OrfMitou «•    Ot*ckUhl». ..Cnchichw ««*

Kultur’', 1954, 1.1.

*» K. Mann»«ini, Orurflc* rur    Op. «•«- ^Ł 1 ***** ^ł **