SDC13923

108 Teoria woli twórczej

zywanc w jednym i tym samym sensie, łącznie więc z problemami artystycznymi" •*.

Także Scdlraayr⁰⁰ i socjolog sztuki Hauser uwypuklają znaczenie tej -dygresji" Rleglo w kierunku ogólnej teorii kultury: ..Filozofia, nauka, prawo, obyczaj i sztuka są tylko różnymi aspektami jakiejś jednolitej pozycji w stosunku do rzeczywistości: ludzie we wszystkich tych formach szukają odpowiedzi na to samo pytanie, na rozwiązanie tego samego problemu życiowego. Nie chodzi im właściwie o prawdy naukowe, ani nic o dziełu sztuki, a nawet nie o moralne reguły życia — lecz o światopogląd, który by funkcjonował, o wskazówką o ś wiecie, na której by można było polegać. Pracują zawsze i wszędzie nad opanowaniem jednego i tego samego zadania: nad zwalczaniem oszałamiającej wieloznaczności i obcości rzeczy" ^T0. Wydaje mi się. że uwagi te współbrzmią dobrze zarówno z odpowiedziami refleksyjnymi Biegła w zakończeniu Di* tpdtrómische Kunstindustrte, jak i z proponowanymi przez niego -podstawowymi pojęciami" jego teorii sztuki, w których przecież chodzi właśnie o przeciwieństwo jednostki (rzoczy jednostkowej) i świata, przedmiotu i przestrzeni.

Pojęciom tym poświęcano w literaturze o sztuce zawsze sporo uwagi. Wynikało to nie tylko z ich wagi dla zrozumienia pojęcia woli twórczej u Biegła, ale także i stąd, że równocześnie z szeregiem takich ..poleć podstąwnu^h"    W^UHln. rozwij&-

i baroku i precyzując ostatecznie w KunsigeschichtlicH* Griuui-begrifj* w roku IfliŚ. Tc ostatnie sfiały się nuwet o wiele „popularniejsze ' i ich terminologia przeniknęła rychło do innych dyscyplin humanistycznych: do historii literatury, muzyki, kultury. gojęcio Kicgla j Wóllfiłna często ze sobą porównywano, a nawet nnęszano.nie badając różnic, a opieraiac się na podobieństwie zewnętrznym nąrw "

Najobszerniej, ale równocześnie w sposób jakby oderwany od pojęć rleglowsklcb, zajął się tym problemem Panofsky. W pole-

■ na„ «. im i oi.

•    Wini, • xxvn i xxvui.

•    md. i. n t a.

mice ze wspomnianymi „praktycystycznymi" poglądami Domem, pisze on: „.lego zarzuty nie mogły podważył’ naszego stanowisko w niczym, juko że polegały częściowo na gruntownym niezrozumieniu naszych poglądów, częściowo zaś — jak Sądzimy — na biednym ujęciu stosunku między poznaniem apriorycznymi po*, znaniem a posteriori. W każdym razie spowodowały konieczność rozszerzenia czysto pragmatycznych wywodów dawniejszej mej pracy ⁷¹. a zatem głębszego nieco omówienia teoretycznego Istoty podstawowych pojęć wiedzy o sztuce, ich praktyczno-metodycz-nego znaczenia i tym samym stosunku między teorią i historią sztuki". W dalszym ciągu tłumaczy „Panoisky, że pod pojęciami podstawowymi rozumie tnklo pnry pojęć, w których antytetyka a priori ustawionych pojęć podstawowych twórczości artystycznej znajduje swój pojęciowy wyraz. Te problemy artystyczne, które „rozwiązuje" sztuka występują parami biegunowymi (tendencje „podłużne i centralne", „kolumna i ściana", ..figura pojedyncza i konstrukcja całości-') — i dadzą ^§pra»aazić do aod-stawowej pary przeciwstawnych pojęć (wedle terminologii Edgara Mn3aV“panL./n^pifl L forma" Sztuka jest kształtowaniem form zmysłowych (zmysłowo uchwytnych); Ma ona dać pełnię, ale równocześnie formę, to Jest porządek ograniczający tą pełnię. Oto są bieguny podstawowe. Przeciwieństwo to — w szerszym ujęciu — można sprowadzić do przeciwieństwa „czas ł przestrzeń", przy czym pełni odpowiada_czas. formie — przestrzeń. „Jeśliby więc można było spróbować dać definicję dzieła sztuki, to brzmiałaby ona mniej więcej tak: dzieło_sztuki rozpatrywana | ontologicznie jest rozprawą między forma i pełnia. xoj^,pr>iry^waB<,l metodologicznie — rozprawą między czasem i przestrzenlq|...j J Tif pocfwójno prubloihalyku (która w rzeczywistości tworzy jedną o dwóch aspektach) opanowuje — jak powiedzieliśmy — w ogóle wszelką twórczość artystyczną, bez względu na tp czy czerpie swój materiał zmysłowy z wizualnego czy akustycznego spostrzegania*. W szczególnych warunkach postrzegania wizualnego, to jest w warunkach, które łączą sztukę plastyczną, rzemiosło arty-

£. Fanodlór D*r De^ńfl dN KiMMUdu, oj>. (»