SDC13930

122    Teoria u'nll twórczaj

pliwość czy cwola twórczo* może być zobiektywizowana Jako powszechnie działająca zasada — i Czy wreszcie nic należałoby przyznać większego znaczenia siłom kształtującym jednostki twórczej(_.| nir to się dzieje w systemie myślowym Ricgla" ^m. Historycyzm, tak charakterystyczny dla Riegla, zawsze obniża znaczenie jednostki na rzecz ponad indywidualnej zasady twórczej, która w filozofii Hegla opanowuje cały kosmos. Już w romantycznej nauce o „duchu ludu" \VftfkBgębt\ tkwiło myśl, że w strukturze duchowej społeczności pojawiają się elementy, których nikt z poszczególnych członków danej grupy ani nie chciał, śni nie przewidywuł. Styl więc powstaje — wedle tych mniemań — może nie wbrew woli artysty, ale mimo Jego woli^IM. Zdaniem Kuhna^łW najważniejszą cecha dzieła^sątuki Jest jego tndywiduafna [ediMrazowość. Tymczasem dzieło sztuki w historii sztuki „służy tworzeniu pojęć historycznych albo kulturalno-mor-fologiczaych. socjologicznych czy psychologicznych. Zamienia się przy tym pod ręką historii w celowo użytą ilustrację, albo symptom i absolutnie przestaje istnieć tym samym jako dzieło sztuki. Narzuca się myśl o «historii sztuki bez sztuki* juko w pełni uprawnionej dyscypliny". Ten atak skierowany na pewno przeciw jednostronnym poczynaniom niektórych ikonologów współczesnych — uderza jednak rykoszetem w uogólnienia rieglowskic. „Humanistyka miała interesować się — wedle Diltheya — nic tylko wytworami zbiorowymi, ale także pojedynczą jednostką czyli „psychofizyczną Jednością życiową", ale tylko w takim stopniu, w jakim Jej osobowość uobecnia się w zewnętrznych zjawiskachUl Nauki o duchu [Ootsteaioisenschaffcn] były dlań naukami o ludzkich wytworach funkcjonujących poza psychiką, poslodnjących cechy fizyczne)... |, ale wyposażonych przez ludzką aktywność w znaczeni a |...] Znaczenia te można odkryć Jedynie M Interpretując zjawiska Jako ekspresje ludzkich przeżyć" Two-> ry sztuki badać trzeba więc zawsze w relacji do Ich twórców.

•1 OMl    1 (ta wyo 2>ta vpdtr(hntarJ|* Kunidnduttric, op. «IU

łWŁ

•t.    I*M*I«*| dn NUntimt, pun.i im, i. Ifł

■ IŁ Kita, Wnn m( imn dn RwialiMHm. MDdcBm MN, a. a

« z. Kwmwtes. ittKii f inliccTaaiBoMt-,1, o*, cu. »- a.

W czasie dyskusji w „Zełtschrift Kir Aestbetlk und Allgcmełne Kunst wlMcnschuft" nad tezami Rśegla, bardzo ostro wystąpił Emil UtitŁ Sztukę rozpatruje on z pozycji psychologii twórczości 1 zastanawia się nad stosunkiem „idei czy treści" do powstawania dzieła sztuki. Badaczom wydaje się często, że ideo zostaje jakby „wlana w formę", jak do jakiegoś naczynia. „Kształtowanie formy (w takim ujęciu) przypomina suknię, którą się nakłada, albo zdejmuje. która czasem leży jak ulał, a Innym razem nie zakrywa duła ul bo nie chce się ułożyć" Tymczasem samo kształtowanie jest koniecznym warunkiem przeżycia. Jakieś narzucone z zewnątrz zasady czy postulaty nie mają z tym nic wspólnego. „Wyżywanie się w kształtowaniu jest właśnie życiem artysty w jego radościach i bólach. Zanika wtedy dręcząco pytanie. Jak powstaje cudowny skok od przeżycia do kształtowania?". Artysto nigdy nie spełnia jukichś obcych postulatów czy narzuconych sobie zadań, nie realizuje jakichś koniecznych zasad. „Wcale nie jest tak, że z jednej strony mamy narzucone zadanie, a z drugiej melodię, tęsknotę i pejzaż, wesołość i konstelację słów Ale uczucie to brzmi w melodii, tęsknota kłębi się w barwach, wesołość kołysze w brzmieniu i rytmie i nastrojowym sensie zdań" ^m. Sam proces kształtowania dzieła w materiale jest Identyczny z procesom twórczym. Idee nie poprzedzają go. lecz z niego wynikają ^m. Tego rodzaju stwierdzenia wyjaśniają usiłowania historyków, którzy chcą norzucić artystom — niejako car post — rolę spełniania pewnych ogólniejszych postulatów czy idol, tkwiących w kulturze donej epoki, uleganie nakazom d bodźcom    iurfllny mflj społecz

nym iteł. Kontrowersja ta interesowała WóJfflinii,,.Zdaniom Wólf-fline w każdym dziele sztuki da się wyróżnić formgwewBłlffźn^ będącą własnością Indywidualną danego twórcy — oraz formę *ey wnetrrnę. narzucona twórcy przez epokę, w której żyję. Te' dWilWl* njjywa on schematem lónpalliyiB dgnjjj 38kll-'ł Łorma" wnęirzna jest nlepowiarzamo i Jedyna. lm więłć«jr talent, ku bliższy geniuszu, tym większą odgrywa ona rolę w dziele sztuki.

■    e. mm. zm Sckcf/n 4m WuBm. op. «, k. «

■    IMA

™ K. riłdlof. gebtlftęm Otitr tu AM. {tuaj ma, ■. M