skanowanie0040 2

Tabela 1. Określenie .stosunku (lit |>.syclioli^,ni|><^liily poprzez analogię do ról społecznych

■ Terapouin jako w* r n—iririTMrTr- r» - n ■ - . • _ . .	Nlosimrk emocjonalny | mej en Iow	Oczekiwania wobec terapeuty	Postawy, zachowania
Rcpif/cninni windy,y	Obawa, bezpośrednia i pośrednia agresja, nieufność	oczekiwanie: ~ karania, • * wymuszania, - kontroli	prowokowanie, testowanie wytrzymałości, bunt, rebelia, rywalizacja, bierny opór, uległość
l.okar/,, doradca	wiara w kompetencje	oczekiwanie: -    demonstrowania kompetencji, -    rad, wsparcia, -    szybkiego wyleczenia	bierne oczekiwanie, podporządkowanie zaleceniom
Dobrotliwy ojciec, spowiednik	przywiązanie, uznanie, zaufanie	oczekiwanie: -    opieki, ochrony, -    miłości, pełnej akceptacji, -    wybaczenia słabości, win, -    kierowania	uleganie kierowaniu, sugestiom
Przyjaciel	sympatia, poczucie równości	oczekiwanie: -    wymiany uczuciowej, -    równorzędnego ujawniania emocji, odsłaniania siebie, -    zrozumienia	nacisk na równorzędny udział w kontakcie
Przywódca j duchowy	podziw, fascynacja	oczekiwanie: -    ukazania drogi życiowej, wartości, -    określenia stylu życia	próby naśladowania

chowego czy reprezentanta władzy, aby czerpać z ich pełnienia świadome i nieświadome satysfakcje. Pozostawanie terapeuty w którejkolwiek z tych ról prowadzi do podtrzymywania dziecięcych pragnień i zależności pacjentów, blokując możliwość ich samodzielności i odpowiedzialności.

Pacjenci równocześnie na różne sposoby określają własne miejsce w grupie. Pojedyncze osoby w typowy dla siebie sposób zabiegają o wyłączną uwagę uczestników grupy i terapeuty. Mogą poszukiwać szczególnego wsparcia i ochrony ze strony grupy, np. przez demonstrowanie deficytów i niemożliwości lub opowiadanie najbardziej dramatycznych wydarzeń z własnego życia. Inni uczestnicy zmierzają do podjęcia roli lidera grupowego, próbując np. ustalać formalne zasady, jakim ma podporządkować się grupa, wygłaszając oceny wypowiedzi innych. Są też pacjenci, którzy zabiegają o atrakcyjność i sympatię grupy bardzo uważnie słuchając innych, podtrzymując wątki, jakie poruszyli inni, wyrażając uznanie i poparcie. Podejmowane bywają także próby zaznaczenia własnej odrębnej pozycji osoby niezależnej przez milczenie, separowanie się od wpływów lub też podważanie, kwestionowanie wypowiedzi innych i ustaleń grupowych.

Na lyin etapie mogą zarysować się bardziej wyraziste role grupowe, w tym destrukcyjne ze względu na proces psychoterapii poszczególnych osób, jak również rozwój grupy. Do względnie typowych ról tej fazy należą: lider dominacji, lider sympatii, błazen grupowy, dobry uczeń, kozioł ofiarny, outsider.

Lider dominacji pierwszej fazy jest zazwyczaj osobą, która w nowej, mało ustrukturalizowanej sytuacji próbuje przejąć przywództwo zadaniowe. Nadaje on pewne ramy formalne interakcjom, stara się wyznaczyć cele lub reguły wypowiadania się. Często taką rolę przyjmują ci spośród pacjentów, którzy źle czują się w niejasnych relacjach z innymi, zależy im na produktywności własnej i innych ludzi, są zniecierpliwieni i źli, kiedy inni nieefektywnie spędzają czas. Na tym etapie pozostali uczestnicy grupy mogą dyskretnie podtrzymywać takie osoby w roli lidera zadaniowego, ponieważ czują się zagubieni, zaniepokojeni brakiem jasnych reguł funkcjonowania grupy i niezadowoleni z faktu, że terapeuta nie strukturalizuje sytuacji.

Liderem sympatii w grupie zwykle jest osoba inna niż lider dominacji. Dostarcza ona pacjentom oparcia, okazując zrozumienie, ciepło, ochronę. Może to być pacjent, który dość dobrze wczuwa się w nastroje większości osób i podziela je lub taki, który ma znaczne tendencje opiekuńcze wobec ludzi. Postać taka niejako zastępczo wyraża niejawne nastawienia i emocje innych, a często chroni przed ujawnianiem impulsów agresywnych. Ze względu na wymieniane funkcje pacjenci tacy są podtrzymywani przez grupę w swojej roli.

Błaznem grupowym jest osoba, której zachowanie sprzyja rozładowywaniu napięcia w grupie przez humor. Pacjent taki sam źle toleruje napięcie, zwłaszcza lękowe. Często ma poczucie humoru, potrafi opowiadać dykteryjki, dowcipy, rozśmieszać innych. Potrafi wyczuwać napięcie w grupie i zapobiegać dalszemu jego narastaniu, koncentrując uwagę na sobie. W pierwszej fazie zachowanie takiej osoby również jest podtrzymywane przez grupę. Jej dowcipkowanie, błaznowanie kwitowane jest śmiechem, może spotykać się z aplauzem. W następnych fazach rola taka jest destruktywna zarówno dla danej jednostki, jak i dla grupy.

Kozioł ofiarny jest postacią, która kanalizuje napięcia grupowe — agresywne lub lękowe. Klasycznie uważa się, że rolę tę przejmuje osoba, która staje się obiektem ataków, drwin, żartów, rozładowując w grupie agresję, której źródła nie mogą być w związku z tym analizowane. Pełni ona rolę obiektu zastępczego agresji przemieszczonej innych uczestników grupy. Wersja kanalizowania impulsów agresywnych przez kozła ofiarnego nie jest jedyna. Częściej zdarza się w grupach psychoterapeutycznych nadmierna koncentracja na postaci pełniącej funkcję kozła ofiarnego w sytuacjach napięcia lękowego. Członkowie grupy, wydawałoby się z niejasnych powodów, zaczynają interesować się trudnościami właśnie tej osoby, dopytywać się o nie, komentować, „zagłębiać” w nie, ochraniając siebie przed badaniem i ujawnianiem własnych impulsów. Osoby, które mogą wejść w rolę kozła ofiarnego, charakteryzują się specyficznym brakiem wrażliwości na nastrój grupy, źle odczytują niewerbalne sygnały komunikujące ustosunkowaniu do dni