skanowanie0046 2

' MhAimii' wir 1/i'ir .*ą)i iwę owcjfo wstępnego pytania rozważać poprzez M/uhmiir w; jn uictni/i dl/i określenia: „takie same drzewa”. Czy takie sarn. * i mi • / v, /«• u | podohnej wysokości, lub mają takie same liście, pnie, lo-lm, 1,1,111 komny, il,p ? Z codziennych doświadczeń wiadomo jednak, /n uh; /oh.n /yi Lr,, wcale nic jest konieczne, by składał się tylko np. /. di • Ir.ri.r łych Jednego gatunku. Co więcej, nawet drzewa jednego jotltlitlui nir wyglądają wcale „tak samo”. Mimo tych różnorodności po-indimy loclnnk dostrzec las.

Ten pobieżny z konieczności przegląd niektórych alternatywnych odpowiedzi na pytanie o to, co powoduje, że czasem zamiast drzew spostrzegamy las, pokazuje, że nawet w przypadku drzew uzyskanie odpowiedzi nie jest proste. Ta przydługa nieco analogia miała za zadanie wprowadzić do problematyki małych grup społecznych, gdzie odpowiedzi na podobne do powyższych pytania są szczególnie trudne do precyzyjnego sformułowania.

(».l. Małe grupy społeczne

(i. 1.1. Co to jest mała grupa społeczna?

By przejść do analizy tego, czym są małe grupy społeczne, co stanowi ich istotą, należy wrócić do jednego z pytań rozważanych w ramach przykładu „las—drzewa”. Rzecz sprowadza się do tego, czy grupy traktować jako obiektywnie istniejące elementy dostępnej nam rzeczywistości, czy też np. jako specyficzny wytwór naszego procesu spostrzegania. Zdania w literaturze przedmiotu są na ten temat tale dalece podzielone, że nawet zaprzecza się w ogóle istnieniu grup społecznych, dopuszczając w najlepszym razie pogląd, iż są one funkcją procesów spostrzegania. Zaprzeczenie takie formułuje np. F. H. Allport (1924), uznając, że realnie istnieją tylko jednostki. To, oo nazywamy grupą, jest tylko zbiorem norm, wartości, idei itp., które jednocześnie istnieją w umysłach jednostek przebywających razem. Stanowisko przeciwne zajmują m.in. D. Cartwright i A. Zamder (1960) oraz M. E. Shaw (1976). Udany przegląd, stanowisk, jakie można zająć w tej sprawie, przedstawił C. K. Warriner (1979).

Warto w tym miejscu zatrzymać się na chwilę nad zagadnieniem sprowadzającym się do pytania, czy tak rozbieżne założenia wyjściowe mogą spowodować, że to, co nazywamy wpływem grupy na jednostkę (lub odwrotnie), ulega jakimś zmianom. Przyjmijmy na wstępie, że grupa nie istnieje jako odrębna realność. Jednakże członkowie tego zbioru ludzi spostrzegają i siebie, i inne jego osoby jako mających elementy wspólne, ale na ogól różne od tych, które posiadają inni, nie należący do tego zbioru. Czy fakt, że nie tworzą oni grupy w sensie realnie istniejącego elementu rzeczywistości, snrawi ż.p hedn sio 7nf>hnunn.r«A

i-

S.V: .

’

;

!'

i

<v.

na to, co spostrzegają, wyobrażają sobie czy przypuszczają. Tą drogą przypisują oni również innym ludziom pewne cechy i zgodnie z taką atrybucją wobec nich postępują. Nie wydaje się więc, by jakieś różnice wystąpiły na poziomie zachowań, choć jest to z pewnością kwestia kluczowa dla poznania naukowego. Owa prawidłowość dotyczy przy tym nie tylko osób taki wyróżniony zbiór tworzących, lecz również tych, którzy z zewnątrz ów zbiór w taki właśnie sposób spostrzegają i zgodnie z tym spostrzeżeniem (oraz związaną z nim atrybucją) postępują. Postępowanie to dotyczy zarówno- jednostek na ten zbiór się składających, jak i samego zbioru. Oczywiście, wspólne są tu przesłanki takich zachowań, a nie ich konkretna forma, jako że działania ukierunkowane na jednostki i działania odnoszące się do grupy stwarzają różne warunki do realizacji odpowiednich zachowań.

Kolejny problem wiąże się z określeniem czynników, które by zbiór osób przekształcały (czy to realnie, czy tylko jako spostrzeżenie) w grupę. Zdaniem Shawa (1976) można wyróżnić przynajmniej sześć czynników traktowanych jako te, które konstytuują grupą. Zaliczył on do nich procesy poznawcze i percepcję członków grupy, motywację i zaspokajanie potrzeb (we wzajemnych kontaktach), cele grupowe, organizację grupy, wzajemną zależność członków grupy i wreszcie interakcję. Warto tu dodać, że autorzy definicji łączą niekiedy ze sobą kilka takich czynników, uznając, iż o grupie można mówić wówczas, gdy wszystkie kryteria wyszczególnione w danej definicji występują jednocześnie. Przykładem jest tu definicja Hare’a z 1962 r., stanowiąca podstawę rozważań S. Miki (1981) o małych grupach społecznych. Wszystkie te definicje usiłują powiedzieć, czym jest mała grupa społeczna poprzez wskazanie na jeden bądź kilka czynników, które by w specyficzny sposób wyróżniały daną zbiorowość z jej społecznego otoczenia.

Przedstawiony wyżej sposób definiowania grupy traktuje czynniki stanowiące podstawę definiowania jako czynniki konstytuujące grupę. Inny sposób definiowania polega na traktowaniu takich czynników nie jako konstytuujących grupę, lecz jako funkcje istnienia grupy. W tym przypadku realizowanie przez członków grupy wspólnego im celu (tzw. celu grupowego) stanowi wskazówkę, że grupa istnieje, a sam ten cel jest traktowany jako jeden z efektów działania tzw. dynamiki grupy. Tak rozumiana „dynamika grupy” oznacza szeroką gamę procesów, jakie zachodzą między członkami grupy, między innymi grupami, między członkami tych innych grup itd., czego konsekwencją są m.in. normy, cele działania, role, pozycje itp. Podobnie jak w przypadku pierwszego podejścia, również w obrębie koncepcji dynamiki grupowej istnieje szereg orientacji teoretycznych. Zdaniem Cartwrighta i Zandera (1960, s. 40 - 42) można wyróżnić co najmniej osiem orientacji, m.in. orientację opartą na teorii pola, na teorii interakcji, na teorii systemów (grupa jako system